Karayip krizi bağlamında günümüz Rus-Amerikan ilişkileri.
Karayip krizi bağlamında günümüz Rus-Amerikan ilişkileri.
Hâlihazırda, Rus-Amerikan ilişkilerinin mevcut durumu ile 1962'deki ünlü Karayip krizi arasında paralellikler kurmak modaya uygun bir akım oldu. Küba füze krizinin en tehlikeli aşaması sadece 13 gün sürdü; Ukrayna'daki savaşın sekizinci ayındayız, görünürde sonu yok. Ne kadar uzun sürerse, korkunç bir yanlış hesaplama tehdidi o kadar büyük olur. Dahası, ikincisinin 60. yıldönümüne çok yakınız - John F. Kennedy yönetiminin Küba'ya abluka uygulama kararı 20 Ekim akşamı Beyaz Saray'da kabul edildi ve ardından kriz akut bir aşamaya girdi. Altmış yıldır, Küba füze krizi, modern çağın tanımlayıcı yüzleşmesi, dünyanın nükleer imhaya en yakın resim fırçası olarak görülüyor. Ukrayna'daki savaş ise en azından eşit büyüklükte tehlikeler sunuyor, özellikle de şimdi Başkan Vladimir Putin, komşu Ukrayna'nın büyük parçalarının "sonsuza kadar" Rusya'ya ait olduğunu ilan ederek bu bölgelerde yapılan bir referandum sonucu, bu bölgeleri Rusya’ya kattı.
Her iki ülke tırmanan bu ateş merdiveni tırmandıkça, Küba füze krizinin açıkça ortaya koyduğu gibi, hatalar giderek daha olası hale geliyor. Konvansiyonel bir savaşta, siyasi liderlerin önemli hatalar yapması ve insan ırkının hırpalanmış olarak bozulmadan hayatta kalması mümkündür. Nükleer bir labirentte ise küçük bir yanlış anlama veya yanlış iletişim bile feci sonuçlara yol açabilir. İki nükleer silahlı devlet günümüzde belirgin bir çıkış rampası olmayan bir çarpışma rotasındalar. Apokaliptik bir dil kullanan dengesiz siyasetçiler ise - “hepimizin cehennemde buluşmasını istiyorsanız, bu size kalmış” diyerek Birleşmiş Milletler ‘deki hesaplaşmalarında her iki taraf da diğerini esasen Armageddon ile kumar oynamakla suçluyor.
Moskova ve Washington arasındaki askeri-politik çatışmanın iki bölümünün bariz benzerliğine rağmen, aralarında 60'ların başlarındaki dramatik olaylarla karşılaştırıldığında bile mevcut durumun benzeri görülmemiş tehlikesini açıkça gösteren birkaç temel farklılık var. Bunlardan bazılarını listeleyelim. Ekim 1962'de, adadaki Sovyet askeri konumunun güçlendirilmesini önlemek için Küba'da bir deniz ablukası veya karantina ilan eden Başkan John Kennedy idi. Bu, Kremlin'deki mevkidaşı Nikita Kruşçev'e, ya krizi sona erdirmek için açıkça işaret edilen Amerikan koşulunu kabul etme, Sovyet füzelerinin Küba'dan tamamen geri çekilmesi, ya da nükleer savaş riskini alma sorumluluğunu yükledi.
Bu durumu günümüzdeki gelişmeler bazında Ukrayna hadisesini göz önüne alarak karşılaştırdığımızda. Ukrayna'daki savaş Küba füze krizinden açıkça farklı olsa da karşılaştırılabilir başarısızlıkları ve yanlış hesaplamaları hayal etmek zor değil. Her iki taraftan da düşen bir mermi, bir nükleer santralde bir kazaya neden olabilir ve Avrupa'nın çoğuna radyoaktif serpinti yayabilir. Rusya'nın Batı'nın Ukrayna'ya askeri ikmalini engellemeye yönelik bir girişimi, Polonya gibi NATO ülkelerine sıçrayabilir ve ABD'nin otomatik tepkisini tetikleyebilir. Rusya'nın Ukrayna birliklerine karşı taktik nükleer silah kullanma kararı, ABD ile tam gelişmiş bir nükleer mübadeleye dönüşebilir. Öncelikle bu bağlamda belirtmek gerekirse, Karayip krizi kısa sürürdü - Küba'yı ablukaya alma kararından adadaki Sovyet R-12 füzelerinin sökülmeye başlamasına kadar iki haftadan az bir süre içerisinde çözüldü. Mevcut kriz yedi buçuk aydır sürüyor ve uzun zamandır “yeni jeopolitik günlük yaşamın” ayrılmaz bir parçası haline geldi. Ayrıca görünen o ki hala en düşük noktasına ulaşamadık.
Ekim 1962'de, adadaki Sovyet askeri konumunun güçlendirilmesini önlemek için Küba'da bir deniz ablukası veya karantina ilan eden Başkan John Kennedy idi. Bu durum Kremlin'deki onun mevkidaşı Nikita Kruşçev'e ya krizi sona erdirmek için açıkça işaret edilen Amerikan koşulunu kabul etme, Sovyet füzelerinin Küba'dan tamamen geri çekilmesi, ya da nükleer savaş riskini alma sorumluluğunu yükledi. Ukrayna hadisesinde ise bu kez işlev tersine döndü: Başkan Putin, Rusya'nın yeni, tek taraflı olarak genişletilmiş sınırlarını savunmak için nükleer cephaneliği de dahil olmak üzere “mümkün olan tüm araçları kullanacağı konusunda ısrar ederek kırmızı bir çizgiyi zorlamaya çalışıyor. Başkan Biden ise Ukrayna'nın kendini savunma girişimlerini destekleme sözü verdi. Başkan Putin'in kırmızı çizgisinin görmezden gelinmesine nasıl tepki vereceği ise belli değil.
İkincisi. Küba Füze Krizi "saf" bir nükleer krizdi. Aslında, iki süper güç arasındaki anlaşmazlık belirli bir konudaydı - ABD'nin Fidel Castro rejimini devirme girişimlerinden vazgeçmesi karşılığında Sovyetler Birliği'nin R-12 füzelerini Küba'dan çekmesi. Moskova'nın ısrar ettiği ek bir koşul, Amerikan Jüpiter füzelerinin Türk topraklarından çekilmesiydi. Günümüzdeki mevcut kriz nükleer alanla sınırlı değil. Amerika Birleşik Devletleri'nin uzun süredir Rusya ile Avrupa kıtasında kapsamlı bir askeri-teknik, istihbarat, ekonomik ve ekonomik yardım sağlayan geniş çaplı bir askeri çatışmaya dolaylı olarak dahil olması gerçeğiyle daha da zorlaşıyor.
Bu bağlamda belirtmek gerekirse o dönem hem Kennedy hem de Kruşçev'in sahip olduğu şey krizin tırmanmasına izin verilirse sadece kendi ülkelerinin değil tüm dünyanın karşı karşıya olduğu tehlikenin sezgisel bir anlayışıydı. Bu nedenle, birbirlerini alenen suçlarken bile, başkanın kardeşi Başsavcı Robert Kennedy ve Sovyetlerin Washington büyükelçisi Anatoly Dobrynin aracılığıyla birbirleriyle özel olarak iletişim kurmak için bir arka diplomatik görüş kanalını açık tutarak diyalog sürdürdüler. Sovyetlerin Küba'dan nükleer güç çekmesi karşılığında Türkiye'deki ABD orta menzilli füzelerinin sökülmesini içeren, on yıllardır gizli tutulan, bir uzlaşma anlaşmasına varmak için hızla hareket etmelerinin nedeni de buydu.
Ayrıca Kennedy gibi Kruşçev de II. Dünya Savaşı'nın dehşetini yaşamıştılar. Nükleer savaşın çok daha yıkıcı olacağını biliyordular. Kremlin arşivleri, tüm kan donduran söylemlerine rağmen, Kruşçev'in nükleer tehdidini başarısız olabileceği ortaya çıkar çıkmaz barışçıl bir çözüm bulmaya kararlı olduğunu gösteriyordu.
Üçüncüsü. Her iki taraf için de mevcut krizdeki riskler 60 yıl öncesine göre daha da yüksek. Küba, elbette hem ABD hem de SSCB için büyük sembolik ve pratik öneme sahipti, ancak Ukrayna'nın kaderi hem Kremlin hem de Beyaz Saray için hala daha da önemlidir. Moskova'nın kesin bir yenilgisi, yalnızca Rusya Federasyonu'nun mevcut liderliğinin kaderini değil, aynı zamanda Rus devletinin geleceğini de tehlikeye atacaktır. Günümüzde bir ABD yenilgisi NATO'nun çöküşünü tetikleyebilir, dünya siyasetinde zayıflamış Amerikan liderliğini yeniden kurma girişimlerine son verebilir ve 2024 başkanlık seçimlerinde ABD’de bir iktidar değişikliğini garanti edebilir.
Bütün bunlar, savaş ve diplomasinin hızını artıran, Kennedy ve Kruşçev'in karşılaştığı bazı teknolojik zorlukları çözen, ancak onların yerine yenilerini yaratan bir iletişim devriminin arka planında gerçekleşiyor. Washington'dan Moskova'ya şifreli bir telgrafın iletilmesi artık on iki saat sürmüyor. Çağımızda ise haberler neredeyse anında savaş alanından geliyor ve siyasi liderlere acele kararlar vermeleri için baskı yapıyor. Dolayısıyla ABD başkanı Biden, artık Kennedy gibi Ekim 1962'de Küba'da Sovyet nükleer füzelerinin keşfine verdiği yanıt için altı gün boyunca değerlendirme yapma lüksüne sahip değil.
Dördüncüsü. Moskova ve Washington'un bugün sahip olduğu nükleer füze cephanelerinin yapıları 1962'de sahip oldukları her şeyden temelde farklıdır. Örneğin, geçen yüzyılın 60'lı yıllarının başında, modern yüksek hassasiyetli sistemler yoktu, küçük ve ultra küçük nükleer savaş başlıkları hala geliştiriliyordu. Buna göre nükleer ve konvansiyonel savaş arasındaki çizgi çok net bir şekilde çizildi. Bugün bu çizgi çok daha az tanımlanmış görünüyor ve sınırlı bir nükleer çatışmanın “kabul edilebilirliği” hakkında çatışma başlamadan bile her iki taraf tarafından periyodik olarak tartışmalar başlıyor.
Beşincisi. Altmış yıl önce, Moskova ve Washington liderleri arasındaki karşılıklı saygı ve hatta karşılıklı güven düzeyi bugün olduğundan çok daha yüksekti. Ekim 1962'nin kader günlerinde her iki ülkenin liderleri varılan anlaşmaların bir şekilde yerine getirileceği gerçeğinden hareket ettiler. Bugün ne Kremlin'de ne de Beyaz Saray'da böyle bir güven yok. Diğer taraftan, çatışmanın her iki tarafında da görünüşe göre, düşmanın derin ve geri döndürülemez bir gerileme durumunda olduğuna tamamen ikna olmuş durumdalar ve bu nedenle onunla herhangi bir stratejik anlaşma pek mantıklı görülmüyor. Başkan Putin'in nükleer imhadan kaçınmak isteyen rasyonel bir aktör olduğunu varsaysak bile, bu mutlaka batı acısından güven verici değil. Yaygın inanışın aksine, Ekim 1962'deki en büyük nükleer savaş tehlikesi Kruşçev ve Kennedy arasındaki söz çatışmasından değil kendilerinin harekete geçirdiği olayları kontrol edememelerinden kaynaklandı. Krizin en tehlikeli aşamasının dakika dakika kronolojisini oluşturduğumda belirtiğim gibi, her iki liderin de savaş alanında kendilerine özgü bir mantık ve ivme kazanan gelişmelerden habersiz olduğu zamanlar oldu. Kruşçev, krizin en tehlikeli günü olan 27 Ekim 1962'de bir Amerikan U-2 casus uçağının Küba üzerinde bir Sovyet füzesi tarafından düşürülmesine asla izin vermedi. Kennedy, aynı gün başka bir U-2'nin Rus hava sahasında dolaşarak Sovyet hava savunmasını tetiklediğinden habersizdi. Daha sonra onun “Her zaman sözü anlamayan bir orospu çocuğu vardır” cümlesi vardı.
Altıncısı. Karayip krizi sırasında, iletişim hatları çalışmaya devam etti: Sovyetlerin Washington büyükelçisi Anatoly Dobrynin, Robert Kennedy ile birçok kez bir araya geldi ve ayrıca Dışişleri Bakanı Dean Rusk ile sürekli kişisel temaslarını sürdürdü. Rusya'nın Washington büyükelçisi Anatoly Antonov, üst düzey ABD yetkililerine böyle bir erişimin ancak hayalini kurabilir. Amerika'nın yeni Rusya büyükelçisi Lynn Tracy ise henüz Moskova'ya ulaşmadı ve nihayet Spaso House'a ne zaman geleceği bile bilinmiyor.
Yedincisi. Karayip krizinin ana karakterleri - Nikita Kruşçev ve John F. Kennedy - kişisel olarak Başkan Vladimir Putin ve Başkan Joseph Biden zaten savaş sonrası kuşağa aitler. Başkan Biden 1942'de doğmuş olmasına rağmen, savaş yıllarıyla ilgili neredeyse hiçbir şey hatırlamıyor ve 46. ABD başkanının yeni bir dünya çatışmasının sonuçlarını Beyaz Saray'ın 35. sahibi kadar canlı bir şekilde hayal etmesi yaşlılığı nedeniyle de pek mümkün değil.
Ancak, iki durum arasındaki tüm farklılıklarla birlikte, John F. Kennedy'nin 10 Haziran 1963'te Amerikan Üniversitesi'nde, iki süper gücün nükleer uçurumun kenarından geri adım atmayı başarmasından altı ay sonra söylediği sözler, hala oldukça anlamlıdır. En önemli şey, nükleer güçlerin hayati çıkarlarını savunurken, düşmanı aşağılayıcı bir geri çekilme ile nükleer savaş arasında bir seçimle karşı karşıya bırakan bir çatışma biçimine izin vermemeleridir. Nükleer çağda böyle bir format seçmek, politikamızın tamamen iflas ettiğinin kanıtı veya tüm dünyanın ölümü için kolektif bilinçsiz arzunun bir tezahürü olacaktır.
Belki de söylememek daha iyi. Fakat her iki nükleer silahlı devlet, belirgin bir çıkış rampası olmayan bir çarpışma rotasındalar. ABD istihbarat birimleri Ukrayna'da bazı etkileyici başarılara imza atmış olsa da özellikle de 24 Şubat 2022'de meydana gelen Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline ilişkin öngörüsü, 1962 krizi istihbarat toplamanın sınırlarının bir hatırlatıcısı olarak hizmet etmelidir. Kennediye Küba'ya orta menzilli Sovyet füzelerinin konuşlandırılması hakkında geç bilgi verildi. Ancak diğer eşit derecede önemli meseleler karanlıkta kaldı. Örneğin, Küba'da Guantanamo deniz üssünü ve potansiyel bir Amerikan işgal gücünü hedef alan yaklaşık 100 Sovyet taktik nükleer füzesinin varlığından Kennedy habersizdi. CIA, adadaki Sovyet birliklerinin gücünü hafife aldı ve nükleer savaş başlıklarından herhangi birinin hareketini izleyemedi.
Küba füze krizini karakterize eden nükleer alarm seviyelerine yaklaşmaya başlamadık. Başkan Putin nükleer güçlerini yüksek alarma geçirmekten bahsetmiş olsa da bu yönde olağandışı hareketler olduğuna dair bir teyit yok. Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşının ilk yedi ayındaki nükleer açıklamaları ve eylemlerinin yakından okunması, üçlü bir yaklaşımı ortaya koyuyor. Moskova, yabancı askeri müdahaleyi önlemek için iyi hazırlanmış ve başarılı bir caydırıcılık stratejisi arasında ince bir çizgide yürüyor. Kiev'e karşı Batı'nın caydırıcılık mesajını tetikleyen artan nükleer zorlama aslında Ukrayna'ya yapılan dış yardımı ve Rusya'ya karşı yaptırımları caydırmak için daha mütevazı ve oldukça başarılı bir diplomatik girişim. Özellikle savaşla ilgili gelişmeler Rusya rejiminin hayatta kalmasını ciddi şekilde tehlikeye atarsa nükleer kullanım tamamen göz ardı edilemez.
19 Ekim 2022 Lüksemburg
Teilen
Druckversion 