Avrupa Birliği Dış, Güvenlik ve Savunma Politikaları
Avrupa Birliği Dış, Güvenlik ve Savunma Politikaları
Avrupa Birliği bir devlet değil, devletlerin yakından iç içe geçmiş bir organizasyonudur. Ancak, bir devlet gibi, bölgelerle veya diğer devletlerle dış ilişkilerini sürdürür. 27 üye ülke ile yakın koordinasyon içinde bir "Avrupa dış politikası" izlemektedir. AB, sesini küresel sahnede duyurmak için bir dizi kuruma, yetkiye ve araca sahiptir.
AB'nin Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, Avrupa Birliği'nin uluslararası siyasetteki yüzü ve sesidir. Bu ofis, 2009 yılında yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması ile bugünkü halini almış ve köklü bir geçmişe sahiptir. Avrupa siyasetinde sıklıkla olduğu gibi, reformlara itici güç sağlayan ve siyasi öğrenme süreçlerini hızlandıran hayal kırıklıkları ve başarısızlıklardır. 1990'larda, Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının veya kısaca CFSP'nin geliştirilmesine yardımcı olan şey, Avrupa Topluluğu'nun eski Yugoslavya'daki çatışmaları ve cinayetleri sona erdirememesiydi. Bu deneyimden bu yana, "dünya siyasi kabiliyetini" güçlendirmek için defalarca yeni araçlar, yapılar ve Yüksek Temsilci gibi ofisler yarattı. Başka dillere çevrilmesi pek mümkün olmayan bu terim, dönemin AB Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker tarafından 2018 yılında ortaya atılmıştır. Yeni yapılar ve ofisler, küresel bir oyuncu olarak Avrupa Birliği'nden beklenenler ile yararlanabileceği kapasiteler ve kaynaklar arasında açılmaya devam eden uçurumu daraltmalıdır. 2004 yılında, siyaset bilimcisi Ümit Yazıcıoğlu bir “Yetenek Beklentileri Boşluğundan söz etti. Son yıllarda bilakis son on yılda yapılan tüm kurumsal reformlar, bu boşluğu kapatma girişimleri olarak okunabilir.
Avrupa Birliği’nin dış politikasının başlangıç dönemi
EPC ile gerçek bir "Avrupa" dış politikasının ilk adımları atıldı. Bu kısaltma "Avrupa Siyasi İşbirliği" anlamına gelir ve ulusal dışişleri bakanlıkları ile bakanlarının düzenli olarak toplanıp koordine ettiği bir forumu tanımlar. Bu işbirliği 1970 yılında başladı ve tamamen "hükümetler arası", yani uluslararası işbirliği şeklindeydi. O zamanlar Brüksel'de ofisi olan ve kendi aparatlarıyla donatılmış Josep Borrell gibi AB baş diplomatı yoktu. Ancak EPC çerçevesinde kazanılan deneyim olmasaydı bugün AB'de Yüksek Temsilci olmazdı.
Topluluğun EPZ ile kendisine koyduğu hedef, ulusal dış politikanın kademeli olarak "Avrupalılaşması" idi. Bakanlar düzeyinde düzenli toplantılar, Brüksel'de ayrı bir sekretaryanın oluşturulması veya başkentlerdeki bakanlıklar arasında bilgi alışverişine izin veren "COREU" teleks sisteminin kullanılması "Avrupalılaşma" yolunda önemli aşamalardı. Teknik olarak yenilenen ve günümüzde halen kullanılan COREU sistemi ile diğer üye devletlerin dış politika konularındaki pozisyonları aynı anda tüm Avrupa başkentlerinde mevcuttur. Bu şekilde, Avrupalı ortaklarının bakış açıları kendi beyanlarını formüle ederken dikkate alınabilir. Bugün, AB Komisyonu ve EAD olarak kısaltılan Avrupa Dış Eylem Servisi departmanları da COREU ağına entegre edilmiştir. Bu sistem, hızlı hareketin beklendiği kriz durumlarında özellikle önemlidir.
Çoğu durumda, EPC formatı büyük üye devletler tarafından kendi, yani ulusal çıkarlarının peşinden gitmek için kullanıldı. Ancak daha küçük eyaletler de EPZ'den yararlandı. Daha sonra dış ve güvenlik politikasının "uluslar üstü" hale getirilmesinin arkasındaki itici güçler haline geldiler. 1990'ların başında Doğu-Batı çatışmasının sona ermesinin ardından müzakere edilen ve imzalanan Maastricht Antlaşması ve ardından gelen antlaşma değişiklikleri, dış ve güvenlik politikası alanında yeni enstrümanlar ve yapılar oluşturmuştur.
1970'lerden bu yana genişleme turları sırasında, Avrupa Topluluğu adım adım büyümüştür. Bu da Avrupa dış politikasını şekillendirdi. Ocak 2020'de Büyük Britanya'nın ayrılmasıyla biraz daha küçülmeden önce, Hırvatistan'ın 28’inci üye olarak birliğe katılımıyla 2013'te altı kişilik orijinal topluluktan "XXL" formatında bir Avrupa Birliği'ne dönüştü. İngiltere -Fransa ile birlikte- Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde daimî sandalyeye sahip, aynı zamanda nükleer silahlara sahip ve sömürgeci güçler olarak geçmişleri nedeniyle, AB'de daha küresel bir görüşe sahip iki devletten biri olduğu için dünya "Brexit" AB'nin dış, güvenlik ve her şeyden önce savunma politikasında hareket alanını azalttı. İngiltere'nin AB'den çıkışı, Avrupa'da güvenlik politikası sorununu yeniden gündeme getirdi.
Avrupa Birliği ‘nin egemenlik ve koordinasyon arasındaki politikası
Selef örgütleri 1950'lerde kurulan AB, bir Avrupa barış projesi olarak tasarlandı. Milyonlarca ölüm, yıkım ve toplu katliamla geçen iki yıkıcı dünya savaşından sonra Avrupa'da barışı kalıcı olarak güvence altına almakla ilgiliydi. Barış, savaş zamanı kömür ve çelik kaynaklarının ortak Avrupa idaresi ("entegrasyon") yoluyla mümkün olmalıydı. Eğer artık bu mallara tek erişiminiz yoksa ve bu nedenle tanklar ve toplar inşa edebiliyorsanız fikri şu; artık komşularınızla savaşmayacaksınız. Bu bağlamda yapılan Fransız-Alman uzlaşması Avrupa’daki birleşme sürecinin başlangıcı oldu.
AB'nin öncüleri, Montanunion ve Avrupa Ekonomik Topluluğu veya kısaca AET idi. AET'nin temel amacı, tarifelerin düşürülmesi ve Avrupa'da ortak bir pazarın yaratılmasıydı. Barış, güvenlik ve refah hedefleri başlangıçta içe dönüktü. AET kendi dış politikasına yönelik ilk adımları ancak 1960'larda attı. Bununla birlikte, Soğuk Savaş sırasında ABD (“Batı”) ile Sovyetler Birliği (“Doğu bloğu”) arasındaki blok çatışma sırasında bağımsız bir “(Batı) Avrupa” dış politikası için olasılıklar çok sınırlıydı. Avrupa'daki güvenlik durumu 1990/91'de Doğu-Batı çatışmasının sona ermesinden bu yana değişti. Ancak dış ve güvenlik politikası devletlerin ulusal egemenliklerinin çekirdek alanı olarak gördükleri klasik alanlardan biri olduğu için “Avrupalılaşma” yani yetkilerin ve kaynakların kademeli olarak Brüksel’e devredilmesi politikası izlemekten çekinilmedi. Siyaset bilimci olarak bahsettiğim gibi "egemenlik refleksi", AB ülkelerinin hükümetlerinin siyasi açıdan son derece hassas olduğunu düşündükleri alanların cemaatleştirmesini engelliyor.
Ancak aynı zamanda, Avrupa hükümetleri de bir "koordinasyon refleksi" hissediyorlar. Çünkü biliyorlar ki, dış ve güvenlik politikası da dahil olmak üzere birçok alanda, ancak siyasi ve ekonomik ağırlıklarını birlikte teraziye koyarlarsa ABD, Çin veya Rusya gibi diğer güçlü devletler tarafından ciddiye alınacakla. Almanya, Fransa, İtalya, Polonya veya -AB'den ayrılmadan önce- Büyük Britanya gibi "büyük" devletler bile, serbest ticaret ve kurallara dayalı uluslararası düzen içindeki çıkarlarını, ancak bir bütün olarak hareket etmeleri halinde seslendirebiliyorlar. Nüfusları ile ölçüldüğünde, AB'deki üye devletlerin çoğu, ittifaklara Çin veya Rusya'dan daha fazla bağımlı olan “küçük” ülkeler olma eğilimindedirler. Bu bağlamda, dış ve güvenlik politikası artışının kademeli bir şekilde komünitarizasyonu “entegrasyon” yoluyla uluslararası ağırlıklarını artırmakta çıkarı olanların Belçika, Hollanda ve Lüksemburg gibi daha küçük devletler olması şaşırtıcı değil. Ancak Federal Almanya Cumhuriyeti gibi "büyük" devletler bile uzun süredir AB'yi küresel bir oyuncu olarak güçlendirmeye kararlıdır. Avrupa Birliği üyesi olan hem büyük hem de küçük devletler ülkelerini dış dünyada temsil eden kendi dışişleri bakanlıklarına ve diplomatlarına sahip olmaya devam etmektedirler. Ayrıca her şeyden önce ulusal olanlar ekonomik çıkarlarının peşindedirler
Ancak, AB anlaşmasına göre, 27 üye ülkenin dış politikası, Avrupa Birliği'nin politikası ile yakından koordine edilmelidir. Üye Devletler, sadakat ve karşılıklı dayanışma ruhu içinde, Birliğin dış ve güvenlik politikalarını aktif, kayıtsız ve şartsız destekler ve Birliğin bu alandaki eylemlerine saygı gösterirlerse TEU Madde 24 AB antlaşmasındaki hükümler, AB'nin ortak dış ve güvenlik politikasının ulusal politikaların toplamı olarak değil, bağımsız bir politika olarak anlaşılması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
Avrupa Birliği ‘nin Çin politikası
Çin örneği, uygulamanın genellikle farklı göründüğünü ve tüm AB ülkelerinin bir araya gelmediğini gösteriyor. 2019'da Avrupa Birliği tümden Çin politikasını yeniden düzenlemeye başladı. Geçmişte esas olarak ekonomik ilişkiler ve jeopolitik meseleler tarafından şekillendirilirken veya insan ve azınlık hakları ikincil bir rol oynarken, şimdi bu durum değişiyor. Mart 2021'de AB ülkelerinin dışişleri bakanları 1989'dan bu yana ilk kez Çin'e yaptırım uyguladılar.
AB bir yandan Çin'i küresel iklimin korunması gibi birçok konuda önemli bir ortak olarak tanımılarken öte yandan Pekin liderliğinin bir süredir çok daha sert bir şekilde sürdürdüğü dış politika iddiası nedeniyle Çin'i “sistemik bir rakip” olarak görüyor. Geçmişte tek tek AB ülkeleri Çin'e yönelik kendi hedeflerinin peşinden gittiler. Uzun bir süre Çin ile Almanya arasındaki yakın ekonomik bağlar AB politikasını şekillendirdi. Bazı Doğu ve Doğu-Orta Avrupa AB ülkeleri ve Yunanistan (2019'dan beri), Çin'in bu ülkelerle doğrudan ilişkiler sürdürdüğü "17+1" iş birliği formatının bir parçasıdır. Eleştirmenler, AB-Çin politikasını baltalayacağından korktukları için bu formata şüpheyle bakıyorlar.
Avrupa Birliği’nin geniş dış politika alanı
Brüksel'de ve başka yerlerde insanlar dış politikadan çok dış ilişkilerden söz ederler çünkü bu terim daha geniştir. Bu ifade, AB'nin küresel bir oyuncu olarak hareket ettiği politika alanlarını kapsamaktadır. Bunlar, örneğin ortak ticaret politikası, kalkınma politikası, insani yardım veya Avrupa Birliği'nin demokrasi ve insan haklarına yönelik küresel taahhüdünü içerir. Bu liste aynı zamanda AB'nin komşu ülkelerle olan yakın ilişkilerini ve ortaklık politikasını, yani Avrupa Birliği'nin üyelik müzakereleri yürütmediği ancak Ukrayna gibi yakın çevrede bulunan ve siyasi ilişkileri olan ülkelere yönelik izlediği politikayı da içermektedir. Ayrıca ekonomik istikrar AB'nin çıkarınadır.
Her şeyden önce ticaret politikası AB'nin ağırlığı üzerinde önemli bir rol oynamaktadır. Dünyanın birçok ülkesiyle yapılan ticaret ve ortaklık anlaşmaları sayesinde AB en önemli küresel ortaklardan biri haline geldi. Ortak ticaret politikası, Avrupa Birliği'nin tamamen “ortaklaştırılmış” birkaç politika alanından biridir. Bu Kanada veya Çin ile müzakere ortağı olarak hareket edenlerin bireysel Avrupa hükümetleri değil aynı zamanda AB Komisyonu olduğu anlamına gelir. Görüşmeleri 27 Üye Devlet adına yürütür. Bu, birkaç nedenden dolayı anlamlıdır: Ortak bir iç pazar, üçüncü ülkeler için de tek tip kurallara ihtiyaç duyar Lüksemburg veya Estonya ne Almanya ne de Fransa, Çin veya diğer büyük güçlerle yapılan müzakerelerden pek bir şey elde edemezler. Kendi cihazları burasıdır, Avrupalıların ortak hareketlerinin pazarlık güçlerini artırdığı yerdir.
Kalkınma politikası, küresel bir oyuncu olarak Avrupa Birliği için de merkezi bir rol oynamaktadır. Bu durum Avrupa Topluluğu'nun başlangıcına kadar gider. Afrika, Karayipler ve Pasifik Okyanusu'ndaki (eski) kolonileri desteklemek için 1957 Roma Antlaşması ile zaten bir “Avrupa Kalkınma Fonu” oluşturulmuştu.
Bugün AB, yaklaşık 160 ülke ile diplomatik ilişkiler sürdürmekte ve birçok ülkede tüm AB vatandaşlarına konsolosluk hizmetleri sunan kendi temsilciliklerine sahiptir. AB kendisini iyi siyasi ve her şeyden önce ticari ilişkileri sürdüren ve dünyada barış ve istikrar için çalışan bir ortak olarak görmektedir. Bunu başarmak için geçtiğimiz son yıllarda büyük yatırımlar yaptı ve bu bağlamda ABD ve Birleşmiş Milletler gibi diğer küresel oyuncularla yakın iş birliği içinde çalıştı. Bununla birlikte, yıllardır AB'nin politikalarına yönelik eleştiriler de var, çünkü bazı siyasi sert eleştirilere göre dünyadaki yoksulluğu ve Küresel Güney ile Kuzey arasındaki büyük ekonomik farklılıkları ticaret yoluyla önemli ölçüde azaltamadılar. AB'nin olumlu uluslararası taahhüdünün bir örneği olarak yoksul ülkelere COVID-19 ile mücadele etmek için aşılara erişim sağlamayı amaçlayan Covax aşılama girişimine verdiği desteği gösterebiliriz.
AB'den beklenenler ile elindeki kapasiteler arasındaki uçurumu kapatmaya yönelik bir başka katkısı da bir Avrupa Dış Eylem Servisi'nin oluşturulmasıdır. EEAS, kısaltılmış şekliyle, Lizbon Antlaşması ile getirilen bir organizasyondur. Bugün yaklaşık 4.500 çalışanı var ve ana görevi dış politikanın "Avrupalılaşmasını" daha fazla teşvik etmektir. EAD, bir tür AB dışişleri bakanlığıdır ve Ocak 2011'den beri Avrupa Birliği'nin diplomatik servisi olarak çalışmaktadır. AB Komisyonu, üye devletlerin dışişleri bakanlıkları ve Bakanlar Konseyi yani ulusal temsilcilerin toplandığı AB organı tarafından görevlendirilen memurlardan oluşur. EEAS, AB dış politika temsilcisine bağlıdır. AB’ye üye ülkelerinin büyükelçiliklerinin personeli ve üçüncü ülkelerdeki AB Komisyonu delegasyonlarının personelleri de dahil olmak üzere dünya çapında AB ve üye devletlerinin dış ilişkilerini organize eden ve koordine eden 30.000'den fazla diplomat bulunmaktadır. Bunu yaparken, en azından sayı olarak, ABD'den ve diğer büyük ülkelerden sayıca çok daha fazlalar. Örneğin, Avrupa Dış Eylem Servisi ve AB delegasyonları, bu temelde tek tip ve tutarlı bir "AB dış politikasının" mümkün olabilmesi için siyasi durum raporları hazırlar ve bilgi toplarlar. Amaçları, dünya durumuna ilişkin ortak, yani “Avrupalı” bir görüş benimsemek ve bu temelde eşgüdümlü bir politika izlemektir.
Avrupa Birliği’nin dış politikasının ilkeleri
ABD Başkanı Joe Biden'in Ocak 2021'de Washington'da göreve başlaması transatlantik ilişkilerin yeniden canlanmasını mümkün kıldı. Bu ilişkiler onun selefi Donald Trump döneminde büyük zarar görmüşlerdi. Mart 2021'in sonunda video konferans olarak gerçekleştirilen AB zirvesine bir ilk ve transatlantik ilişkisinin her iki taraf için de bir kez daha kazandığı önemin bir simgesi olan Joe Biden katılımcı olarak eklenmesi AB acısından olumlu görülmektedir. Bu yakınlaşmaya rağmen Washington ile Brüksel arasında veya Avrupa başkentleri arasında pek çok konuda farklı pozisyonlar mevcuttur ve ilerde yine olacaktır. Ancak bugün Brüksel ile Washington'u (yeniden) birbirine bağlayan şey "çok taraflılık" ilkesidir. Çok taraflı hareket etmek, ortak ülkelerle ve Birleşmiş Milletler veya Dünya Sağlık Örgütü gibi uluslararası kuruluşlarla yakın koordinasyon içinde hareket etmek anlamına gelir. Bu durum küresel krizlerle ve COVID-19 salgını veya iklim koruma gibi uluslararası zorluklarla "tek taraflı" değil, birlikte ve dayanışma içinde mücadele etmekle ilgilidir. AB, bu ilkeyi 2003 güvenlik stratejisi “Daha İyi Bir Dünyada Güvenli Bir Avrupa’ya dayandırdı. “Etkili çok taraflılık” fikri AB dış politikasının her yerinde uygulanmakta.
Normatif bir güç olarak Avrupa Birliği
Ayrıca, Avrupa Birliği - çok taraflılık ruhuyla - yasal normlara ve liberal değerlere dayalı bir politika izlemektedir. AB Antlaşması'nın 2. Maddesinde yer alan bu değerler, insan onuru, özgürlük, demokrasi, eşitlik ve hukukun üstünlüğü ile insan ve azınlık haklarına saygıyı içerir. Avrupa Birliği bu nedenle siyaset biliminde “normatif bir güç” olarak tanımlanır, çünkü kısaca ifade etmek gerekirse dış ilişkilerine sadece çıkarları değil, aynı zamanda cinsiyet eşitliği ve uluslararası asgari standartlara uygunluk gibi normlar da siyasi hedeflerin yön verir. Iş ve çevre hukukunda veya yolsuzlukla mücadelede “iyi yönetim” kavramı etkilidir. Bu ilke ve normlar AB serbest ticaret anlaşmalarının veya Aralık 2020'de kabul edilen AB-Çin Yatırım Anlaşmasının imzalanmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Bununla birlikte, AB'nin münferit ülkelerindeki siyasi önlemleri, hukukun üstünlüğü ve azınlık hakları gibi "Avrupa" değerlerinin yeterince korunmadığına dair şüpheler uyandırdığında, AB'nin "normatif bir güç" olarak güvenilirliği sorgulanır hale gelmiştir. Eylül 2020'de elli yabancı büyükelçi ve uluslararası kuruluş temsilcisi Polonya hükümetine bir mektup yazarak onları cinsel azınlıkların haklarına saygı duymaya ve LGBTİ kişilere karşı ayrımcılık yapmamaya çağırdı. Basında çıkan haberlere göre, bu mektubu Almanya'da dahil olmak üzere AB ülkelerinden 21 büyükelçi imzaladı. Bu örnek, AB dış politikasının uluslararası güvenilirliğinin üye devletlerin iç politikalarına da bağlı olduğunu göstermektedir.
Avrupa Birliği’nin savunma ve güvenlik politikaları
1990'ların ikinci yarısında, Avrupa Birliği, uzun süredir siyasi olarak mayınlı bölge olarak kabul edilen bir Avrupa savunma ve güvenlik politikasına girişti. 1954'te başarısız bir Avrupa Savunma Topluluğu kurma girişiminden sonra, yani 1957'de Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun kurulmasından önce, “Avrupa Ordusu” fikri uzun süre gündemde yoktu. 2011'de feshedilen transatlantik savunma ittifakı NATO ve Batı Avrupa Birliği (BAB) ile Avrupa'da savaş sonrası düzeni ve (Batı) Avrupa güvenlik ve savunma politikasını şekillendirecek iki örgüt yaratıldı.
Bununla birlikte, Soğuk Savaş'ın sona ermesi ve blok çatışmasının sona ermesiyle, genel siyasi durum temelden değişti. Avrupalıların kendi güvenlikleri için daha fazla sorumluluk, özellikle mali sorumluluk üstlenip üstlenmemeleri ve bunu nasıl üstlenmeleri gerektiği sorusu en üst sıralarda gündemde yer aldı. GSDP olarak kısaltılan ortak bir güvenlik ve savunma politikasına yönelik ilk adımlar Almanya'nın AB Konseyi Başkanlığı altında Haziran 1999'da Köln'de yapılan bir AB zirvesinde atıldı. Burada da Avrupa siyasetinin tipik bir modeli ortaya çıktı. Bu bağlamda Avrupa Birliği ve bu birliğe üye devletlerinin kendilerine sorulardan çıkardıkları beklentiler ile onlara dışarıdan getirilenler arasındaki mevcut boşluk küçüldü.
Avrupa Birliği’nin misyonu görev başında
OGSP, Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının bir parçasıdır ve çok çeşitli faaliyetleri kapsar. Sivil ve askeri operasyonların yanı sıra - hem sivil hem de askeri bileşeni olan misyonlar - özel bir rol oynamaktadır. Bu tür operasyonlar barışı sağlamaya ve çatışmayı önlemeye hizmet eder. Almanya AB Konseyi Başkanlığı altında Eylül 2020'de Berlin'de Avrupa Sivil Kriz Yönetimi Yetkinlik Merkezi açıldı; Lansmanda 27 AB üye ülkesinden 18'i hazır bulundu. AB adına uluslararası görevlere gönderilen kadın ve erkekleri eğitmek ve onları işlerine profesyonel olarak hazırlamakla ilgili bir kurum. Bu Merkezin açılışında Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas görevlerini şöyle tanımladı: “Bir Portekiz polisine Ukrayna gümrük belgelerini okumayı nasıl öğretirsiniz? Bir İrlanda Sahil Güvenliği üyesini Mogadişu'daki konuşlandırmaya nasıl hazırlarsınız?"
AB dış politikasının ve misyonlarının odak noktası önlemedir. Bunun arkasındaki fikir: Çatışmaların ve askeri şiddetin en başta patlak vermemesi. Devletlerin demokrasiye ve hukukun üstünlüğüne geçişinde desteklenerek ve ekonomik kalkınma yoluyla, iç sosyal ve etnik çatışmalar ve gerilimler azaltılacak ve barışçıl bir düzen kurulacaktır.
AB şu anda dünyanın farklı bölgelerinde on bir sivil ve altı askeri misyon ve operasyon yürütüyor; yaklaşık buna Mart 2021 itibariyle 5.000 kişi katılıyor. Bu tip büyük operasyonlar, 2008'den beri Kosova’da hukuk devleti yapıları inşa etmeye yönelik EULEX misyonu ve bu bağlamda Dayton Anlaşmasını güvence altına almak için 2004’ten beri Bosna-Hersek'teki EUFOR ALTHEA misyonunu ve halihazırda var olan Akdeniz misyonu EUNAVOR MED Irini'yi içermektedir. 2020'den beri bu formda ve Libya Sahil Güvenlik ve Donanmasını eğitmek ve BM silah ambargosunu uygulamak için kullanılıyor.
GASP’ de çoğunluk kararları?
Oybirliği ilkesi dış, güvenlik ve savunma politikasında özel bir öneme sahiptir. Bu ilke birliğe üye devletlerin hükümetlerinin “egemenlik refleksinin” en görünür sembollerinden biridir. Ulusal egemenliğin temel alanları bu sorunlardan etkilendiğinden hükümetler bunların geçersiz kılınmasını önlemek istiyor. Geçmişte, bu fikir birliğine varma zorunluluğu, örneğin iş insan hakları ihlallerini kınamaya geldiğinde, Çin gibi üçüncü ülkelere karşı kararlı davranmayı çoğu kez zorlaştırıyordu.
Kararlar yalnızca oybirliğiyle alınırsa bu durumda Lüksemburg veya Malta gibi "küçük" üye devletlerin bile bir AB kararını engelleyebileceği veya erteleyebileceği anlamına gelir. Bu nedenle tüm AB ülkeleri bu oylama modunda “veto oyuncusu “dur. Ancak, oybirliği ilkesinden ayrılma, yüksek engellerle karşılaşır. Önemli siyasi konularda üye devletlerin oylarının geri alınamaması Avrupa Birliği'nin özel bir özelliğidir. Nüfus büyüklükleri ve ekonomik güçleri ne olursa olsun, tüm devletler eşit haklara sahiptir, "büyük olanlar" kendi aralarında her şeye karar veremezler ve "küçükleri" görmezden gelmelerine izin verilmez. Mutabakat ilkesi, her şeyden önce üye devletlerin, sözde hayati çıkarlarının etkilendiğini gördükleri durumlarda, yani dış, güvenlik ve savunma politikası alanında, aynı zamanda vergi politikasında veya AB'yi derinleştirme ve genişletme meselelerinde kullanılır.
Bu nedenle bir süredir belirli alanlarda oybirliği ilkesinin kaldırılması veya en azından esnetilmesi üzerine düşünceler var. Bu fikrin destekçileri bunun AB'nin "küresel siyaset kapasitesini" güçlendireceğine kesin olarak inanıyorlar.
Öte yandan, Brüksel'deki günlük işlerde, iç pazarı, tüketicinin korunmasını veya çevre politikasını etkileyen yasa ve yönetmeliklere nitelikli çoğunluk olarak bilinen karar verilir. Bu, AB'nin temel işini etkiler ve AB mevzuatının yaklaşık yüzde sekseninde kullanılır. "Nitelikli çoğunluk", AB Bakanlar Konseyi kararının arkasında "çifte çoğunluk" olduğu anlamına gelir.
Avrupalı bakanlar grubunda bir karar almak istediğinde, bir yandan üye devletlerin yüzde 55'inin yani 27 AB ülkesinden 15'inin çoğunluğu kabul ettiğinde ve diğer taraftan lehte oy veren devletler AB'deki toplam nüfusun en az yüzde 65'ini temsil ediyorsalar çekimser oylar sıfır oy sayılır. Hayali bir oylama sonucunda 16 AB ülkesi bir direktif "AB yasası" lehinde oy kullandığını düşünelim. Eğer bunlardan dördü çekimser kaldıysa bu durumda ilk kriter olan üye devlet yeter sayısı karşılanacaktır. Ancak örneğimizdeki daha büyük AB ülkelerinden ikisi olan İtalya ve Polonya buna karşı oy kullanırsalar ikinci engel olan yüzde 65'lik nüfus yeter sayısı ortadan kaldırılamaz, çünkü teklife onay veren devletler AB'deki toplam nüfusun sadece yüzde 63,44'ünü oluşturuyorlar. Yasama projesi böylece bu örnekten anlaşıldığı gibi başarısız olur.
Avrupa Birliği’nin Bakanlar Konseyi'nde oy kullanırken Avrupa Birliği’nin dış politikasında çoğunluk kararları
---- -----
Büyük güçlerin çatısı altındaki Avrupa Birliği
Avrupa Birliği'nin uluslararası sahnede ve küresel bir oyuncu olarak oynayabileceği rol, AB'nin etkileyemeyeceği faktörler de dahil olmak üzere birçok faktöre bağlıdır: iki kutupluluk ve Doğu-Batı çatışması dönemlerinden 1990'a kadar batılı Avrupalıların dış, güvenlik ve savunma politikaları çok dardı. Avrupa Topluluğu, özellikle 1960'larda Fransa'nın ısrarıyla ABD ve Sovyetler Birliği'nin yanında bir “üçüncü güç” oluşturma ve böylece kendisini batı ittifakındaki ABD egemenliğinden kurtarma iddiasını formüle etmişti. Bugün, "çok kutupluluk" ve birçok kişinin korktuğu ABD ile Çin arasındaki büyük güç rekabeti nedeniyle AB yeni sorunlar ve zorluklarla karşı karşıyadır.
Avrupa, çökmekte olan bir dünyada barışa, refaha ve istikrara nasıl daha fazla katkıda bulunabilir? Ayrı tavsiyeyi görmek mümkün olabilir. Avrupa, ABD ve diğer ortaklarla yakın iş birliği içinde kendi güvenliği için daha fazlasını nasıl yapabilir. AB, ABD'nin aksine veya Çin'i jeopolitik bir rakip olarak gören ABD politikası doğrultusunda Çin'e karşı nasıl konumlanıyor? Rusya Avrupa barış düzeninde nasıl bir rol oynuyor? Ve bugün “güvenlik” nasıl tanımlanıyor? Dezenformasyon kampanyaları, "sahte haberler", zamanında "hibrit" tehditler karşısında, örneğin enerji ve su temini bilgisayarlara kötü amaçlı yazılım sızarak kritik altyapı sistemlerinin bilgisayarlarına saldırı tehlikesi karşısında güvenlik ne anlama gelir? Hastanelerde, trafik kontrol sistemlerinde veya Devlet makamlarında durum ne olur? Peki ya Avrupa'nın siber güvenliği? Bu belirtiğim sorunlar hiçbir nükleer silahın veya uçak gemisinin karşı koyamayacağı yepyeni güvenlik tehditleridir. COVID-19 salgını ayrıca Avrupa'nın ve onunla birlikte tüm dünyanın tamamen farklı bir şekilde "savunmasız" hale geldiğini ve herkesin yeni bir "savunma", "direniş" ve direnç biçimi öğrenmesi gerektiğini gösterdi.
"Stratejik Özerklik" ve "Avrupa’nın Egemenliği"
Ancak Avrupalıların özerkliğine ilişkin eski sorunlar halen güncel. Günümüzde "stratejik özerklik" başlığı altında, Brüksel ve Avrupa başkentleri birkaç yıldır AB'nin şu alanlarda daha fazla bağımsızlık geliştirip geliştirmemesi gerektiğini tartışıyorlar. Geleneksel güvenlik politikası Trump yönetimi ve dönemin ABD Başkanı'nın Avrupa için askeri korumanın güvenilirliği konusunda körüklediği belirsizlik döneminde bile bu tartışma yeni bir ivme kazandı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından ortaya atılan “Avrupa egemenliği” gibi bir terim, küresel bir oyuncu olarak AB'nin gelecekteki rolü hakkındaki tartışmaları karakterize ediyor. Egemenlik olgusu, Uluslararası Hukuk disiplininin en gözde ve aynı zamanda en çetin konularından biridir.
Uluslararası hukukun temel aktörleri olan devletler, dünya üzerinde giriştikleri küresel iş birliği neticesinde egemenlik kavramı klasik anlamından çok şey yitirmiştir. Bu çerçevede, uluslararası ve ulus-üstü örgütlere egemenliğin devri konusu ciddi tartışmalara zemin hazırlamıştır. Avrupa Birliği (AB) ulus-üstü özgün yapısıyla bu tartışmaların merkezinde yer alan önemli bir entegrasyon örneğidir. Bu itibarla, üye devletlerin AB ile geliştirdikleri egemenlik münasebeti incelemeye değer bir nitelik taşımaktadır. Egemenliğin hem hukuki hem de siyasi yönü AB ve üye ülkeler arasındaki münasebette doğru görülmeli ve değerlendirilmelidir. Aksi takdirde AB ve üye ülkeler arasındaki egemenlik ilişkisi yanlış yorumlamalara neden olabilmektedir.
Ukrayna savaşı- Avrupa güvenlik düzeni için dönüm noktası
2003 yılında AB bir güvenlik stratejisi kabul etti. Avrupa Güvenlik Stratejisi belgesi, ortak bir strateji kültürü oluşturma, ortak tehdit algılama ve çıkar tanımlaması yönünde atılmış önemli bir adımdır. Ancak AB'nin ortak bir strateji kültürü, algılama ve çıkar tanımlamasına ulaştığını ileri sürmek henüz erkendir. "Daha İyi Bir Dünyada Güvenli Bir Avrupa" başlığı, tamamen farklı bir jeopolitik durumda yazıldığını gösteriyor. Burada yankılanan iyimserlik son yıllarda pek hissedilmiyor. Kasım 2020'de, yani ABD başkanlık seçimleri bağlamında yayınlanan bir çalışmada, Berlin'deki Stiftung Wissenschaft und Politik'ten (SWP) bir grup uzman, uluslararası durumu kasvetli renklerle resmettiler. "Avrupa için küresel siyasi durum değişti. son yıllarda önemli ölçüde kötüleşti. Çatışmalar Avrupa'nın güneyinde ve doğusunda artıyor, Rusya ve Çin giderek yayılma eğilimi gösteriyor ve ABD bir ortak olarak giderek daha az güvenilir hale geliyor”, (SWP’nin veriye dayalı bir analizi: SWP-Aktuell No. 86/2020).
Şimdi, Ukrayna üzerindeki ihtilafın dramatik bir şekilde tırmanması açısından Avrupa güvenlik durumuna bakarsanız bir kez daha temelden kötüleştiğini görürsünüz. Rusya'nın Ukrayna'ya saldırmasıyla Vladimir Putin Avrupa barış düzenini bozdu ve yeni bir jeostratejik durum yarattı. Herkes bir dönüm noktasından bahsediyor. SWP'nin savaş sonrası analizinde "Avrupa-Atlantik güvenlik düzeni bir güvenlik bozukluğu haline geldi". Rusya'nın Ukrayna'ya saldırmasının Avrupa-Atlantik güvenliği açısından askeri çatışmanın ötesinde ciddi sonuçları olacaktır. Rusya ile Avrupa-Atlantik güvenlik düzeniyle ilgili tartışmalar şimdilik geçerliliğini yitirmiştir. NATO ve AB, daha fazla Rus provokasyonuna ve Ukrayna topraklarının ötesine tırmanma olasılığına hazırlanmak zorunda kalacak. Bana göre Moskova'nın Ukrayna'ya yönelik saldırganlığı, neo-emperyalist ve revizyonist hedeflere ulaşmak için motive ediliyor. Avrupa Birliği'nin bu yeni duruma tepki verme imkanları ne ölçüde var?
Ukrayna'ya karşı savaşta oluşan nükleer tehdit de endişeye neden oluyor ve AB ülkelerini daha fazla güvenlik politikası adımını birlikte atmaya çağırıyor. Almanya ve diğer 14 Avrupa NATO ülkesi (İngiltere, Norveç, Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya, Belçika, Hollanda, Macaristan, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan, Romanya, Slovenya) Ekim 2022'de genişleme kararı aldı. Avrupa füzesavar kalkanı tehdidi artıyor. Diğer ülkeler buna katılabilir. "Avrupa Gökyüzü Kalkanı Girişimi" Avrupa üzerindeki evveli koruyucu kalkandaki boşlukları kapatmayı amaçlamaktadır. Şimdiye kadar, yörüngelerinde büyük yüksekliklere ulaşan balistik füzeler alanında, aynı zamanda açıkları da vardı, diğer şeylerin yanı sıra nükleer savaş başlıkları ile donatılabilen dronlara ve seyir füzelerine karşı savunma geliştiriyorlar.
Stratejik pusula
Avrupa Birliği, gelecekte ortak kararları daha hızlı ve daha esnek bir şekilde alabilmek için 21 Mart 2022'de Birliği 2030 yılına kadar bir güvenlik sağlayıcısı haline getirmeyi ve stratejik egemenliğini güçlendirmeyi amaçlayan “stratejik pusula" benimsemiştir. Avrupa Birliği de artık bir askeri güç olmak istiyor ve 5 bine kadar askerden oluşan yeni bir askeri müdahale gücü alıyor. Almanya bu gücün çekirdeğini sağlamak istiyor. Kasım 2021'de Avrupa Birliği Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Joseph Borrell bu yeni temel belgenin taslağını AB üye devletlerinin dışişleri ve savunma bakanlarına sundu. Bu pusulanın üç ana soruyu yanıtlaması amaçlanıyor.
AB bugün ve yakın gelecekte hangi zorluklarla ve tehditlerle karşı karşıyadır? Onlarla başa çıkmak için kaynaklarını nasıl daha iyi bir şekilde bir araya getirebilir? Ve bölgesel ve küresel bir oyuncu olarak Avrupa'nın etkisini eskisinden daha güçlü bir şekilde nasıl ortaya koyabilir? AB'nin dış ve güvenlik politikası, 2003'te “Avrupa Güvenlik Stratejisi” ve 2016'nın “Küresel Strateji” ile başladığı AB'nin daha önceki iki temel belgesi olan “Stratejik Pusula” ile izlediği yolu izliyor. AB Siyaset bilimcisi olarak 2004'te bir Konferansımda tanımladığım gibi, yüksek beklentiler ile AB'nin güvenlik politikasındaki gerçek kapasiteleri arasındaki "boşluğu" kapatmak için yeni kurumlar ve araçlar kullanmaları gerekiyordu. Ve halende bunlar gereklidir, ancak gerçek bir "Avrupa" dış ve güvenlik politikası düzenlemek için bunun yeterli olmadığı açıktır.
Avrupa Birliği ve üye devletler, uluslararası sorunlu noktalar ve küresel zorluklar konusunda da ortak, yani gerçek anlamda Avrupalı bir "görüş" olması gerektiğini kabul ettiler. Brüksel, ancak o zaman AB'nin birleşmiş görünüp tek sesle konuşabileceğine inanıyor. AB'nin Stratejik Pusula'sı yalnızca ortak güvenlik ve savunma politikası hedefleri belirlemekle kalmaz, aynı zamanda AB'ye gideceği belirli bir yön verir ve ona yönelim sağlar.
PESKO – askeri ve silahlanma politikalarında iş birliği
20. yüzyılda ardı ardına gerçekleşen iki büyük dünya savaşı, Avrupa’da büyük tahribat ve felaketlere yol açmış, başat ülkeler olan Almanya iki savaştan da yenik çıkmış diğer yandan da İngiltere ve Fransa ile beraber diğer Avrupa ülkeleri de büyük kayıplar vermiştir. "Avrupa Savunma Birliği" gibi fikirler ve yeni kavramlar hükümet çevrelerinde ve uzman gruplarında giderek daha fazla tartışılıyor. Son yıllarda “esneklik” gibi terimler ve “PESCO” gibi kısaltmalar ortaya çıkmıştır. "PESCO", "kalıcı yapılandırılmış iş birliğinin İngilizce kısaltmasıdır ve "gönüllüler koalisyonu" oluşturan AB devletleri arasındaki daha yakın askeri ve silahlanma politikası iş birliğini tanımlar. 27 AB ülkesinden 25'i, şu anda neredeyse elliye ulaşan çeşitli PESCO projelerinde yer almaktadır; Buna, örneğin, ilgili silahlı kuvvetlerin tıbbi hizmetlerinin yakın koordinasyonu veya bir "Euro done" geliştirilmesi dahildir.
“Sert” ve “yumuşak güç” arasındaki Avrupa Birliği
AB uzmanı Fraser Cameron, Avrupa Birliği'ni "tuhaf bir süper güç" olarak nitelendirdi. Küresel bir oyuncu olarak AB, ABD gibi klasik bir süper güç değildir ve bu şekilde hareket etme hakkına veya askeri kaynaklarına sahip değildir. Her şeyden önce, klasik "sert güç" kullanımına gelince, ABD, Rusya veya Çin gibi muazzam silahlanma potansiyeline sahip (nükleer silahlar, uçak gemileri, vb. "normal" süper güçlerle rekabet edemez ve rekabet etmek istemez ve kimsenin emrinde bulunmazlar. Kalkınma politikası veya ekonomik güç gibi diğer alanlarda, Avrupa Birliği aynı ağırlık sınıfında. AB dünya ticaretinin yüzde 16'sını, Çin'in yüzde 17'sini ve ABD'nin yüzde 11'ini oluşturuyor. Her şeyden önce Avrupa iç pazarı, AB'nin küresel bir oyuncu olarak kullanabileceği bir pound; Avrupa Birliği'nin burada hatırı sayılır bir “yumuşak gücü” var.
Bugünün Avrupa'sı gibi küresel bir oyuncu dünya tarihinde hiçbir zaman bu formda olmamıştır. AB, kendi iç pazarındaki işleri adım adım düzenleyerek, küresel olarak etkili standartlar da formüle ediyor. Bu duruma “Brüksel etkisi” diyorum. AB yasaları, Endonezya'da ahşabın nasıl kesileceğini, nasıl işleneceğini belirler. Brezilyalılar, Kamerun'da kakao çiftçilerinin kullandığı böcek ilacı ve Çin'deki süt fabrikalarında kullanılan ekipman gibi bal üretiyorlar. Avrupa iç pazarına erişim diğer ülkeler ve şirketleri için çok cazip. Dolayısıyla AB ekonomik gücünü yüksek standartlar aracılığıyla kullanabilir, örneğin çocuk oyuncakları için ürün güvenliği alanında - sıkı kurallara uymayan herkes dünyanın en büyük iç pazarına erişimi yoktur.
2020'nin başından beri dünyayı merakta bırakan COVİD-19 pandemisi ile AB bambaşka zorluklarla karşı karşıya. Genel kanı pandemi sonrası jeopolitik durumun bugünden farklı olacağı yönünde. Burada AB, hala cevap bulması gereken yeni tartışmalar ve sorularla karşı karşıyadır. Kasım 2020'de Avrupa Parlamentosu, "COVID-19 salgınının ardından jeopolitik rekabetin ve gerilimlerin arttığını ve bu jeopolitik ortamda Avrupa Birliği'nin hala pozisyonda olduğunu kabul ettiğini kaydederek, bir karar kabul etti. Avrupa Birliği ‘ne üye olan devletler bir “stratejik pusula” geliştirme sürecindedir. Böyle bir pusula, pandeminin arka planına karşı da AB'nin yeni bir temel belgesi olarak gerekli yönlendirmeyi sağlamalıdır. Avrupa Birliği, reform çabalarını son yıllarda yeni araçlar, prosedürler ve ofisler oluşturmaya odakladıktan sonra, şimdi dış ve güvenlik politikası için "donanıma" ek olarak yeni "yazılım" geliştirme sürecindedir.
Mart 2021'de kararlaştırılan Avrupa'nın geleceği konulu konferansta detaylı bir şekilde Avrupa vatandaşlarının katılımıyla AB için yeni perspektifler tartışıldı. Avrupa Birliği'nin küresel bir oyuncu olarak uluslararası siyasetteki ağırlığını nasıl artırabileceği sorusu listenin başında geliyordu. Geçmişte yapılan anketler, düzenli olarak Avrupa dış ve güvenlik politikasının güçlendirilmesinden yana olan net çoğunlukları göstermiştir. AB ülkelerinin hükümetlerinin bu taleplere boyun eğerek "egemenlik reflekslerini" bastırıp bastırmayacağını ise zaman gösterecek. Bu, dünyanın ve onunla birlikte AB'nin önümüzdeki birkaç yıl içinde nasıl gelişeceğine bağlı değil.
Kaynaklar:
Algieri, Franco: Die Gemeinsame Außen- und Sicherheitspolitik als Spiegelbild eines Integrationsprozesses im Wandel, in: Peter Becker und Barbara Lippert (Hrsg.), Handbuch Europäische Union, Wiesbaden 2020, S. 951-974.
Bendiek, Annegret: Europa verteidigen. Die Gemeinsame Außen- und Sicherheitspolitik der Europäischen Union, Stuttgart 2018.
Cameron, Fraser: Give Lisbon a Chance: How to Improve EU Foreign Policy, Policy Brief, European Policy Centre, Brüssel 2021
Große Hüttmann, Mart’in: Vom „Pralinengipfel“ zur PESCO: Perspektiven der Gemeinsamen Sicherheits- und Verteidigungspolitik, in: Deutschland & Europa, Heft 78/2019, S. 30–45. Lippert, Barbara: Das auswärtige Handeln der EU, in: Informationen zur politischen Bildung, Heft 4/2020, Bonn, S. 62–75.
Reichenstein, Ruth: Die Europäische Union. Die 101 wichtigsten Fragen, 4. Auflage, München 2016.
Weidenfeld, Werner/Wessels, Wolfgang (Hrsg.): Jahrbuch der europäischen Integration, Baden-Baden 2020 (mit Beiträgen zu allen EU-Staaten und den aktuellen Entwicklungen in einzelnen Politikfeldern der EU).
Yazıcıoğlu, Ümit : Erwartungen und Probleme hinsichtlich der Integrationsfrage der Türkei in die Europäische Union Tenea, Bristol, Berlin 2005,
Yazıcıoğlu, Ümit : Die Türkei-Politik der Europäischen Union, Der Andere Verlag, Osnabrück,2004,
Yazıcıoğlu, Ümit : Die Dynamik in der Europäischen Union : Auswirkungen auf politische, rechtliche sowie institutionelle Rahmenbedingungen,Der Andere Verlag, Osnabrück, 2003
Teilen
Druckversion 