Çin devlet başkanı Xi'nin Rusya ziyareti

Çin devlet başkanı Xi'nin Rusya ziyareti

Prof. Dr. Dr. Ümit Yazıcıoğlu

Devlet ziyareti için Moskova'ya gelen Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ile Vladimir Putin arasındaki görüşme Kremlin'de 21 Mart 2023 tarihinde bir NEWROZ günü gerçekleşti. Newroz miz-gîna biharê, sembola aştîyê, cejna azadîyê ye. Newroza we piroz be!

Görüşmenin başında Putin, Xi'yi "sevgili bir dost" olarak nitelendirdi ve “Çin devlet başkanı olarak yeniden seçilmeniz nedeniyle sizi kişisel olarak tebrik etme fırsatına sahip olduğum için mutluyum. Bu, Çin halkının ve temsilcilerinin önceki on yıllardaki çalışmalarınızı takdir etmesi sayesinde mümkün olduğunu” belirtti. Ayrıca ‘’ son yıllarda Çin'in kalkınmasında ileriye doğru muazzam bir sıçrama yaptığını. Tüm dünyada bu gerçek bir ilgi uyandırıyor ve hatta sizi biraz kıskanıyoruz. Çin, ekonomiyi geliştirmek ve devleti güçlendirmek için çok etkili bir sistem yarattı. Dünyanın birçok ülkesinden çok daha verimlidir, bu apaçık bir gerçektir. Piyasa mekanizmaları oldukça kendinden emin bir siyasi gidişatla birleşiyor ve görünür sonuçlar getiriyor, ”açıklamasını yaparak akabindede Rusya Federasyonu Başkanı Putin, Çin'in Ukrayna'daki akut krizi çözme önerilerini dikkatle incelediğini söyledi. Putin, "Elbette bu konuyu tartışma fırsatımız olacak" dedi. — Adalet ve uluslararası hukukun temel hükümlerine riayet, tüm taraflar için bölünmez güvenlik ilkesinden hareket ettiğinizi biliyoruz. Pazarlık sürecine her zaman açık olduğumuzun da farkındasınız. Sizin inisiyatifiniz de dahil olmak üzere tüm bu konuları elbette tartışacağız,” cümlelerini kullandı.

Xi de ona şu şekilde cevap verdiler.  Xi Putin'i "sevgili dostum" olarak nitelendirdi. ÇHC Başkanı, "Davetiniz üzerine, özellikle ÇHC Başkanı olarak bir sonraki yeniden seçilmemin hemen ardından Rusya'yı bir devlet ziyaretiyle tekrar ziyaret etmekten çok memnunum ve dış ziyaretimin ilk ülkesi olarak Rusya'yı seçtim" dedi. Tam olarak on yıl önce, ÇHC'nin ilk başkanı olduğumda, yurtdışı ziyaretim için ilk ülke olarak Rusya'yı da seçtiğimi hatırladınız. Bana bunu hatırlatan  bu resimler bugüne kadar kalbimde iyi korunmuş durumda. Gelecek yıl ülkenizde başkanlık seçiminin yapılacağını biliyorum. Güçlü liderliğiniz sayesinde, son yıllarda Rusya, ülkenin başarısına ve refahına ulaşmada önemli ilerleme kaydetti. Eminim ki Rus halkı, iyi teşebbüslerinizde sizi güçlü bir şekilde destekleyecektir.”

II.) Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti arsında yapılan Müzakerelerin sonuçları

Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti başkanları arasında Moskova'da yapılan müzakerelerin sonuçlarını şu şekilde değerlendirmek mümkündür.

Çin devlet başkanı Xi'nin Rusya ziyareti, iki ülkenin son aylarda birbirine daha da yakınlaştığını gösteriyor. Hiç bu kadar çok ortaklık olmamıştı. Xi Jinping'in Moskova gezisinin sembolizmini abartmak zor. Çin Halk Cumhuriyeti başkanı, Çin'deki en yüksek mevkilere yeniden seçilmesinin hemen ardından bir devlet ziyareti için Rusya'nın başkentine geldi. Batı'nın Rusya'yı tecrit etme girişimlerini ve kararıyla uluslararası bir organ olarak meşruiyetini nihayet yitiren, zedeleyen Lahey mahkemesinin son anlamsız kararını[1] görmezden geldi. Son olarak, Xi Jinping, Pekin tarafından Şubat ayında ana hatları çizilen Ukrayna krizinin barışçıl çözümüne yönelik ilkelerini ilk olarak Ukrayna veya Batı ile değil, Moskova ile görüştü. Dünyada gerilimde bir artış, çatışma potansiyelinin birikmesi, yaptırımların haksız yere kullanılması, ülkelerin egemenlik işlerine karışmama konusundaki sarsılmaz ilkelerin ihlali söz konusu. Rusya ve Çin buna şiddetle karşı çıkıyorlar.

Tüm bu gerçekler, ziyareti şimdiden derin anlamlarla dolduruyor ve iki büyük gücün günümüzün uluslararası zorlukları karşısında dayanışmasını gösteriyor. Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı'nın Rusya Devlet Başkanı ile ilk görüşmesinde yaptığı açıklamalar da gösterge niteliğindedir. Çin'i desteklediği için Rusya Federasyonu'na şükran sözleri, Pekin'in iki ülke arasındaki stratejik işbirliğinin değerini anladığını ve Moskova'nın Batı'nın Çin'i kontrol altına alma politikasına sürekli olarak karşı çıkmasını takdirle algıladığını vurguluyor. Destek için aynı şükran sözlerinin yıllar önce Çin Devlet Başkanı Mao Zedong'un Moskova'ya yaptığı ilk ziyarette söylendiğini hatırlıyoruz. Bugünkü Pekin'in de Rusya'nın desteğine ihtiyacı var, ABD'den artan askeri ve siyasi baskı durumunda kuzey ve batı sınırlarında güvenilir bir ortağa ihtiyacı var.

Başkan Xi'nin sözleri, Batı'da bugün Rusya'nın Çin'e giderek artan bağımlılığı hakkında tezler tekrarlayanlar tarafından doğru bir şekilde anlaşılmalıdır. Rusya'nın güçlü bir Çin'e ihtiyacı olduğu kadar, Çin'in de güçlü bir Rusya'ya ihtiyacı var. Ve herhangi bir bağımlılık söz konusu olamaz. Bu iki ülke arasındaki ticaret dengesi, Rus ihracatının kendinden emin bir şekilde üstünlüğünü gösteriyor. 

2022 yılında Çin pazarına boru hattı gazı arzı, Rusya'nın gaz ihracatının yalnızca %15'ini oluşturuyor ve yuan'ın Rusya’yla yapılan ticaret anlaşmalarındaki payı %20-%23'ü geçmiyor. Bu da Rusya'nın “yuanlaşması” ile ilgili iddiaları ortaya koyuyor. Çin'in yaklaşımı kendi siyasi çıkarlarına çok uygun. Çin, Rusya'nın izolasyonundan faydalanıyor ve gelecekte Rusya'dan daha da ucuz gaz alacak. Çin'in Ukrayna'daki savaşta gerçek bir çıkarı yok, ancak Rusya'nın yenilgisinden de bir çıkarı olmaz. Pekin nihayetinde tamamen farklı bir şeyle ilgileniyor: Çin liderliğinin ABD ile büyük sistemik çatışmada bir ortak olarak Putin'e ihtiyacı var.

Rusya Federasyonu başkanları ile ÇHC arasındaki müzakerelerin ana motifi haline gelen konu ekonomiydi. Her iki liderin de bahsettiği ticaret hacmindeki artış, ikili ilişkilerin gelişmesinin en bariz göstergesi. Fakat bu gösterge kesinlikle tek gösterge değil. Taraflar kademeli olarak ulusal para birimlerinde karşılıklı ödemelere geçerek uzay, teknoloji ve askeri-teknik alanlarda işbirliği hacmini artırıyorlar.

Başbakan Mihail Mişustin, Rusya-Çin Hükümetler arası Yatırım Komisyonu tarafından değerlendirilen proje portföyünün 165 milyar dolara ulaştığını kaydetti.  Xi Jinping'e göre Çin, büyük olasılıkla ortak olacak olan mega projelerde Rusya ile işbirliği yapmaya hazır. Başkan Vladimir Putin'in duyurduğu yapay zekanın gelişimi önemliydi. Elbette bunlar, iki ülke liderlerinin 21 Mart'ta tartıştıkları ekonomik ve teknolojik işbirliğinin tüm yönlerinden uzak. Rusya ve Çin'in pek çok alanda hareket alanı var. Bu hareket özellikle lojistiği ilgilendiriyor: mevcut ulaşım kapasiteleri, hızla artan ticaret cirosuyla baş edemiyor ve yeni büyük ölçekli yatırımlar gerektiriyor. Bu durum sadece enerji sektörü için geçerli değil: Doğu Rotası uzunluğu 5 bin km olarak Şangay'a uzanan birinci gaz boru hattı kısmen yakın zamanda tamamladı ve Sibirya'nın ikinci Gücü olan ikinci gaz boru hattı ise 6,7 bin km uzunluğunda henüz inşası devam ediyor, yakında oda tamamlanacak. 

Genişletilmesi ve modernize edilmesi gereken sınır kapılarında iki ülke arasındaki yeni demiryolu ve karayolu iletişim yollarından bahsediyoruz. Rusya başbakanı, Trans-Sibirya güzergahı boyunca trafik hacmini genişletmek için tasarlanan bu alanda yeni projeler duyurdu.  Başkan Vladimir Putin, Kuzey Denizi Rotası'nın geliştirilmesi için ortak bir çalışma organının oluşturulmasını da hatırlattı. Bu bağlamda, her iki liderin de müzakerelere hazırlanırken iki büyük Avrasya girişiminin -Rusya EAEU ve Çin'in "Tek Kuşak-Tek Yol" girişiminden bahsettiğini unutmamak gerekir. Bu Avrasya mega projesinin çığır açan sonucu, St. Petersburg'dan Şangay'a demiryolu sisteminin modernizasyonu olabilir.

Baltık'tan Pasifik Okyanusu'na modern bir yüksek hızlı kıtalararası rota, her iki halkın rüyasının somutlaşmış hali olacak. Zaten bu fikri Başkan Putin tarafından dile getirilen Büyük Avrasya alanının yaratılmasına yönelik kararlı bir adımın atıldığını gösteriyor. Ne de olsa, bildiğimiz gibi, bir zamanlar Amerika Birleşik Devletleri'nin Batısını ve Doğusunu birleştiren ve daha sonra Kahire'den Cape Town'a kadar Afrika'da Britanya İmparatorluğu'nun tek bir alanının oluşumunda çok önemli bir rol oynayan demiryolu projesiydi. Hâlihazırda sadece Rusya ve Çin böyle bir projeyi hayata geçirmek için tarihi bir fırsata sahipler.  

Çin devlet başkanı Xi'nin Rusya ziyareti iki ülke arasında başka konularda da uzun vadede sonuç alma açısından önemlidir.  Uluslararası politika alanında, Amerika Birleşik Devletleri'nin ekonomik, mali, askeri baskısından endişe duyan tüm devletlere, dünyada hem ekonomik işbirliği hem ticaret hem de yerleşim alanında yeni bir altyapı inşa edecek güvenilir ve güçlü bir güç merkezin ortaya çıktığı mesajını verdiler. Bugün, bu güç merkezi, bir yandan katılımcıların eşitliği, diğer yandan da herkes için evrensel, ortak, kapsayıcı güvenlik arzusuyla - ne Washington'un ne de müttefiklerinin sunamayacağı her şeyle - ayırt ediliyor. Bu Rusya ve Çin modelinin ne kadar çekici olduğunu tüm kıtalardan çok sayıda gücün uluslararası ŞİÖ ve BRICS platformlarına katılma arzusuyla değerlendirilebilir.

Çin devlet başkanı Xi'nin Moskova gezisi başarıl olarak sonuçlandı. Bu başarı aslında iki ülke arasındaki ikili projeler için sadece bir başlangıç. Başkan Xi'nin en az beş yıl görev süresi kaldı ve uzun vadeli olanlar da dahil olmak üzere tüm anlaşmaların yerine getirileceğine güvenmek gerekir. Çinli konuğun sözleri, iki ülke liderleri arasındaki iyi ilişkilerin buna katkı sağlamaya devam edeceğini de gösteriyor. 2024'te Rusların Başkan Vladimir Putin'i destekleyeceğinden emin olduğunun zatı alileri ayrıca açıkça ifade ettiler.

Xi Jinping, Putin'e tam destek verdi. Moskova'dan gelen fotoğraflar şunları gösteriyor. Bakın, Rusya  o kadar izole edilmiş bir ülke değil. Çin liderliği, kendisini Ukrayna hadisesi nedeniyle de  barış sağlaya bilecek lider olarak takdim etmektedir. İran ile Suudi Arabistan arasındaki arabuluculuk çabalarından sonra kendisini Ukrayna savaşını sonlandırabilecek bir diplomatik başarı ile süslemek istemektedir. Rusya ve Çin, Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkelerine doları yuan için bir ticaret para birimi olarak değiştirmelerini teklif ediyorlar. Moskova, Ukrayna'ya seyreltilmiş uranyumla mühimmat tedarikine yanıt verecek. Rusya ve Çin uzun vadeli stratejik ortaklık ilan etti. Rusya Federasyonu ve Çin liderleri Vladimir Putin ve Xi Jinping arasında 21 Mart'ta gerçekleşen görüşmenin ana sonuçları bunlar.

22 Mart 2023 Lüksemburg