Amerika‘nın Orta Doğu'da karşılaştığı zorluklar
Amerika‘nın Orta Doğu'da karşılaştığı zorluklar
Orta Doğu uzun süredir uluslararası istikrarsızlığın ana üreticilerinden biri olmuştur. Son on yılın başında Moritanya'dan Batı Sahra'ya, Umman'dan Suudi Arabistan'a kadar geniş bir coğrafyada Arap mega kentlerinin meydanlarına ve sokaklarına taşan toplumsal ve siyasal modernleşme süreçlerinin tamamlanmamışları hâlâ ortadan kalkmadı. Sadece bireysel siyasi rejimleri değil, bölgedeki birçok ülkenin devlet temellerini de tehdit etmeye devam ediyor. Orta Doğu bölge olarak ABD liderliği de dahil olmak üzere büyük güçlerin liderleri için sürekli bir baş ağrısı olmaya devam ediyor. Washington'un bölgedeki bir zamanların koşulsuz ve tartışılmaz liderliği giderek daha fazla sorgulanıyor ve Amerika'nın Ortadoğu stratejisinin geleceği hakkındaki tartışmalar ABD'nin kendi içinde yeniden yoğunlaşıyor. Orta Doğu'da ABD liderliğine yönelik pek çok zorluk zorlayıcı ve uzun vadeli ABD çıkarlarına zarar verme potansiyeline sahip görünüyor.
Her şeyden önce, Amerikan güvenlik garantilerine duyulan güven sorunu bölgede her zamankinden daha şiddetli. Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra ABD, istikrarlı olarak bölgesel güç dengesini koruyan vazgeçilmez bir dış oyuncu olarak hareket etti. Bugün sadece İsrail bölgenin ve dünyanın güvenliğinin garantörü olarak Washington'a güveniyor. Amerikalıların 2021 yazının sonunda Afganistan'dan alelacele geri çekildiler. Bu geri çekiliş aslında çok kötü organize edilmişti. Dolayısıyla Afganistan’dan ABD’nin bu çekilişi Orta Doğu bölgesinde yankılanarak birçok gücü Moskova ile iş birliğini genişletmek dahil olmak üzere dış politika yatırımlarını çeşitlendirmeyi düşünmeye zorladı.
İkincisi, Amerikan liderliğine yönelik daha az şiddetli olmayan zorluk, bölgedeki eski ABD ekonomik hegemonyasının geri döndürülemez şekilde kaybedilmesidir. Amerika Birleşik Devletleri'nin Arap petrolünün ana tüketicisi ve Arap dünyasının önde gelen ülkelerinin ana ekonomik ortağı olduğu zamanlar geçmişte kaldı. Bugün Çin, Ortadoğu'da bölge için son derece önemli olan büyük ölçekli altyapı projelerini uygulama konusunda Amerika'nın çok ilerisinde olan konumda ilerlemiştir. Bu yılın ocak ayında, neredeyse yarım asırdır ilk kez, Suudi Arabistan liderliğinin dış ticaret anlaşmalarında ABD para biriminin münhasır kullanımını terk etmeye hazır olduğunu açıklamasına şaşılacak bir şey var mı?
Üçüncü zorluk, Joe Biden yönetiminin dış politika stratejisinin ideolojik temelleriyle ilgili. "İyi demokrasiler" ile "kötü otokrasiler" arasındaki bir çatışma olarak uluslararası ilişkiler hakkındaki Maniheist fikirler var. Bu fikirler Batı’nın liberal demokrasi standartlarına tam olarak karşılık gelecek bir siyasi rejim bulmanın kolay olmadığı Orta Doğu'nun gerçekleriyle pek ilişkili değil. 2021’yılının sonunda Washington tarafından düzenlenen sanal “Demokrasi Zirvesi’ne, demokratik kurumların etkinliğinin bariz olmaktan uzak olduğu Irak dışında tek bir Arap ülkesinin davet edilmemesi tesadüf değil. İnsan hakları sorunları, ABD'nin çoğu Arap ülkesiyle olduğu kadar Türkiye ve İran'la ilişkilerinde ciddi bir sorun.
Dördüncü zorluk, ABD'nin Orta Doğu stratejisini, büyük güçler arasındaki küresel çatışmanın şiddetlendiği yeni koşullarda inşa etme ihtiyacıdır. Kısa bir süre önce Beyaz Saray'da uluslararası terörizm ülkeye yönelik ana dış politika tehdidi olarak görülüyordu. Dünümüzde ise Rusya ve Çin ana tehdit olarak dayanışma içinde duruyor. Dolayısıyla bölgesel meselelerde Washington, Moskova ve Pekin'in pozisyonlarını koordine etmek giderek zorlaşıyor.
Bu olumsuz eğilimin övgüye değer bir istisnası, BM Güvenlik Konseyi tarafından Suriye'nin kuzeybatı bölgelerine insani yardım sağlanmasına yönelik sınır ötesi mekanizmanın işleyişinin Ocak ayı başlarında uzatılmasıdır. Ancak, Ortadoğu Dörtlüsü'nün çabalarını sürdürmeden İsrail-Filistin meselesinde ilerleme sağlamak nasıl mümkün olabilir? Büyük güçler arasında bir anlaşma olmadan Hürmüz Boğazı'nda seyir güvenliği nasıl sağlanır? Açıktır ki ne Amerika Birleşik Devletleri ne de kolektif Batı tek başına Ortadoğu'nun münferit ülkelerindeki durumu istikrara kavuşturma sorununu ve hatta daha da önemlisi, güvenlik ve kalkınma için uluslararası koşullar yaratma görevini çözemez.
Tabii ki, Washington'u Orta Doğu bölgesindeki önde gelen dış oyunculardan biri olarak gözden kaçırmak için henüz çok erken. Amerika Birleşik Devletleri'nin yardımı olmadan ve hatta aktif Amerikan muhalefeti olmadan, bölgesel çelişkilerin karmaşık yumağını çözmede büyük başarı elde etmek mümkün değil. Ancak bir şey daha açık: Bölgenin geleceğinin anahtarları Washington veya Brüksel'de değil. Bölgenin geleceğinin anahtarı Ankara, Riyad, Tahran, Kahire ve Ortadoğu'nun önde gelen ülkelerinin diğer başkentlerinde aranmalıdır. Rusya ile Batı arasındaki ilişkilerde yaşanan son akut kriz, bölgesel oyuncuların stratejik özerklik kapsamını önemli ölçüde genişletti ve öngörülebilir gelecekte bu yeni buldukları özerklikten vazgeçmeleri pek olası değil. Zira büyük güçler Ortadoğu'nun sorunlarının çözümüne şu ya da bu şekilde katkıda bulunabilirler ya da şu ya da bu şekilde çözümlerini engelleyebilirler.
3 Mart 2023 Lüksemburg
Teilen
Druckversion 