Rusya ve Almanya arasındaki diplomasi

Rusya ve Almanya arasındaki diplomasi

Prof. Dr. Dr. Ümit Yazıcıoğlu

Askerleri seferber etme ve ekonomik durgunlukla mücadele söz konusu olduğunda, Kremlin bölgesel seçkinlerin sadakatine güveniyor. 14 Ağustos 2001 tarihinde Vladimir Putin'in dönemin Devlet Başkanı Boris Yeltsin tarafından Başbakan olarak atanmasının ikinci yıldönümüydü. 31 Aralık 1999'da Yeltsin erken istifa etti ve Putin'i başkan vekili olarak atadı. 26 Mart 2000 tarihinde yapılan ilk oylamada oyların %52,94'ünü alarak Putin Devlet Başkanı seçildi. 25 Eylül'de Putin, gelecek dönem başkanı olarak ilk resmi ziyareti için Almanya'ya geldi. Başlangıçta pek çok kişi onu kişisel olarak tanımadıkları için "Putin kimdir?" diye sorarken, şimdi asıl soru şu:

Putin ne istiyor?

Başkan Vladimir Putin, Eylül 2022'de kısmi seferberlik ilan ederek ve nükleer silah kullanma tehdidini yineleyerek Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşını tırmandırdı. Ancak 24 Şubat 2022 günü başlayan Ukrayna’nın işgalinden bu yana devam eden barışı sağlama çabalarını asıl sona erdiren şey, Ukrayna'nın Luhansk, Donetsk, Zaporizhzhia ve Cherson vilayetlerinin Rusya tarafından ilan edilen ilhaklarıydı. Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy, 2019'da seçilmesinden bu yana ilk kez 2022 yılı içerisinde Rus işgalinin ilk haftalarında bile defalarca Putin'i kişisel bir görüşme yapmaya çağırdı. Ancak 4 Ekim 2022'de Rus tarafının eylemlerine yanıt olarak doğrudan görüşmeleri reddeden bir kararname imzaladı. 24 Şubat 2022'den bu yana, Ukrayna-Rusya müzakerelerinin gidişatı büyük ölçüde savaş alanındaki duruma ve daha geniş siyasi bağlama bağlı oldu.

Vladimir Putin'in Ukrayna'ya saldırı kararı aslında Rusya'nın 83 federal tebaasını hazırlıksız yakaladı. Sekiz aylık savaşın ardından savaşın acil yansımaları ve Batı'nın ekonomik yaptırımlarının sonuçları o bölgelerde belirginleşiyor haberleri basında yer alıyor. Kremlin, askerleri seferber etmekten, işgal altındaki Ukrayna topraklarında iktidarı güvence altına almaktan ve ekonomik durgunluğu kontrol altına almaktan, bölgeleri sorumlu tutmaya çalışıyor. Savaşın yükü idari birimler arasında eşit olmayan bir şekilde dağılmış bulunuyor. Savaş sansürüne, devlet propagandasına ve kitlesel göçe rağmen, savaşın sonuçları ve şehit askerlere yapılan muamele konusunda yerel düzeyde kızgınlıklar var.

Putin'in Rus hükümetinin ve daha sonra da Rus devletinin başında bulunduğu ilk iki yılıyla şimdiki durumunu değerlendirecek olursak, şu unsurlardan oluşan bir iç siyasi "sistem" ortaya çıktı: üst mevkileri doldurarak gücü güvence altına aldı, merkezi otoriteyi güçlendirdi, oligarkları siyasetin dışına attı, medya ortamını oluşturdu ve önemli reform projelerinin başlattı. Önceki iç politika önlemlerinin analizi, Putin'in düşünceleri hakkında sonuçlar çıkarılmasına izin veriyor. Gizli servisin eski bir başkanı olarak Sovyetler Birliği'nin sefil durumunu en iyi bilen ve sistemi bir bütün olarak korumak için reform yapmak isteyen Andropov tarzında bir modernleştirici mi Putin? Yoksa Dresden'de komünizmin çöküşünü yaşayan, ikna olmuş bir demokrat olarak piyasa ekonomisini mi kabullendi? Bu soruların yanıtlanması, uzun vadede Alman-Rus ilişkilerinin şekillenmesi açısından önemliydi. Putin, Rusya'yı Batı'nın modernleşme yoluna götürmek istediğini iddia ettiğinde, bu kesinlikle ciddiye alınmalıydı. Tek soru, demokrasiyi ve piyasa ekonomisini yalnızca iktidarı güvence altına almak için mi kullanmak istediği, yoksa onlara içerikleri için mi bağlı olduğudur.

Kırım'ın ilhakı

2014'te Kırım'ın ilhakı ve ardından Donbass'taki savaşın ardından, Rusya şimdi kendi topraklarında Ukrayna'ya saldırdı. Moskova'nın Kiev'i hızla ele geçirerek tüm Ukrayna'nın kontrolünü ele geçirmeye yönelik orijinal planı ise aslında başarılı olmadı. Bunun yerine, savaşın daha uzun bir seyri ortaya çıkıyor. Savaşının acımasızlığı ve Moskova'nın azami talepleri müzakere sürecini zorlaştırıyor. Rusya'da savaşa sürekli artan iç baskı eşlik ediyor. Aynı zamanda yaptırımlar, sürekli başarısızlıklar ve yüksek sayıda can kaybıyla birleştiğinde, siyasi liderlik üzerindeki baskıyı artırıyor. Ukrayna'da ise savaş, ulusal kimliği ve ülkenin batıya doğru gidişatını güçlendiriyor.

Şansölyesi Olaf Scholz’un tavrı

Şubat 2022'de Almanya Şansölyesi Olaf Scholz, Almanya'da bir "çağın değiştiğini" duyurdu. Hükümetin ana görevi, yeni bir savunma politikası oluşturmak ve Bundeswehr'den NATO'nun Avrupa kısmının en güçlü ordusunu oluşturmaktı. Federal Meclis'teki konuşmalar, Almanya ve AB halkına çağrılar, müttefiklerle müzakereler, Alman gazeteleri ve Amerikan dergileri için görüş yazıları - kamusal alanda, şansölye yorulmadan güçlü ve "savunulabilir" bir ülkenin yeni imajını ilan etti.

Bazı Alman politikacılar Almanya'nın Ukrayna'ya destek vermesini eleştirirken ve müttefiklerinin askeri reformların durması nedeniyle Berlin üzerindeki baskıyı artırırken, en önemli soru pratikte göz ardı ediliyordu:

Almanların kendileri Almanya'nın yeni rolüyle ne kadar ilgileniyorlar? Anketlere göre, nüfusun yaklaşık 2/3'ü Kiev'e daha fazla silah tedarik edilmesine karşı çıkıyor. Son altı aydaki en önemli sorunların sıralamasında, Ukrayna'daki çatışmanın Almanların gözündeki önemi, enerji tedarikinde artan zorlukların arka planına karşı %30 azaldı. Vatandaşların %40'ından fazlası 2023'te kendi ekonomik durumlarının kötüleşmesine karşı önlem almak için hazırlanıyorlar. Politikacıların öncelikleri ile halkın talepleri arasındaki yanlış denge kendini hissettiriyor. 

Federal Meclis seçimleri Ocak 2023'te yapılsaydı, Berlin'deki koalisyon hükümetinin ortaklarının beklenti ve gereksinimlerini dikkate alması gerektiğinde seçmenlerin görüşleri de dikkate alınmayacaktı zaten günümüz dede alınmıyor. Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, "Bizden Avrupa'nın çıkarları doğrultusunda liderlik etmemiz bekleniyor" diyor. Dışişleri Bakanı olan Annalena Burbock, "Alman seçmenler ne düşünürse düşünsün" Ukrayna'yı destekleme sözü verdi.

Ukrayna’ya karşı Rusya’nın sürdürdüğü savaşın Almanya’ya etkisi

Rusya'nın saldırı savaşı, Almanya ve Avrupa'nın Rusya ve Doğu Avrupa politikalarının temel varsayımlarını sorgulamaktadır. Kendisini Avrupa güvenlik düzeninin ve Avrupa enerji politikasının yeniden düzenlenmesi için bir katalizör olarak sunuyor. Ancak savaşın Avrupa'nın ötesinde, örneğin Çin ile küresel güç dengesi veya gıda güvenliği üzerinde de etkisi var. Dolayısıyla Almanlar ve bu ülkenin bir sonraki adımlarının ne olacağını ve "dönem değişikliğinin" tam olarak ne anlama geldiğini anlamak yerine, hükümetin nasıl yeni zorluklarla karşı karşıya olduğunu görüyorlar. Almanya Savunma Bakanı Christine Lambrecht'in istifası ve Almanya'nın ulusal güvenlik stratejisinin hazırlanmasındaki gecikmeler, Alman elitlerinin geçen yıl ilan ettikleri “dönemlerin değiştiğini” kontrol etmekte başarısız olduklarının ilk işaretlerini görüyoruz.

Bununla birlikte, siyasetçilerin askeri-politik gelişme için yeni bir rota belirleyememeleri ve halkın bu rotayı destekleme konusundaki isteksizliği, güncel olaylar ve zorluklarla çok fazla ilişkili olmadığı kadar köklü nedenleri var. Almanya'nın dış politikası, Avrupa'nın en büyük ihracata yönelik sanayisini desteklemek ve düşük fiyatlarla enerji ithal etmek için büyük ölçüde ekonomik konuların önceliğine dayanıyordu.

Askeri-siyasi gelişme, güvenlik konularının tamamen ABD ve NATO'nun kontrolüne geçmesi bağlamında ikincil hale geldi. Alman hükümetinin şu anda zorladığı önemli değişiklikler, uzun vadeli bağımsız bir stratejinin olmaması nedeniyle engelleniyor ve yalnızca kıdemli bir müttefike daha fazla bağımlılığa yol açıyor.

Rus-Alman ilişkilerinde “dönemlerinin değişmesi”, Alman diplomasisinin başarısızlığının ana göstergesi haline geldi. Berlin, Normandiya formatında tarafsızlık gösteremedi ve Kiev'in "Yerel özyönetim için özel bir prosedür hakkındaki" yasasında vaat ettiği değişiklikleri kabul etmesi için Ukrayna üzerinde baskı araçlarını kullanamadı. Aralık 2022'de, bir zamanlar müzakere sürecinin şekillendirilmesi ve sürdürülmesinde yer alan Angela Merkel, Minsk anlaşmalarının asıl amacının Ukrayna'yı güçlendirmek için zamana oynamak olduğunu kabul etti. Bu bağlamda şunu hatırlatmak gerekir. 2014 yılında silahlı çatışmanın patlak vermesine bir dizi arabuluculuk girişimi yanıt verdi, ancak hiçbiri tırmanışı durduramadı. "Normandiya Formatı", Haziran 2014'te Müttefiklerin Normandiya çıkarmalarının yetmişinci yıldönümü anma törenlerinden ortaya çıktı. Başlangıçta Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroshenko, Vladimir Putin, Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande ve Almanya Başbakanı Angela Merkel'den oluşuyordu.

"Normandiya Formatı"

Bilindiği gibi Normandiya Formatı, Donbas'ta ateşkes müzakere etmek için Eylül 2014 ve Şubat 2015'te Minsk'te bir araya geldi. Rusya'nın yarımadayı ilhak ettikten sonra dışladığı Kırım hakkında hiçbir zaman görüşme olmadı. Normandiya Formatı, ateşkes şartlarını belirleyen ve siyasi bir çözüme yönelik adımları özetleyen Minsk Anlaşmalarını üretti. Rusya dahil tüm katılımcılar, Donbas'ın işgal altındaki bölgelerini Ukrayna devletinin topraklarına ait olarak tanıdı. Belirli özerklik hakları verilecek ve siyasi bir süreç ve seçimler yoluyla Kiev'in kontrolüne geri verileceklerdi. Bununla birlikte, Şubat 2022'deki topyekûn Rus işgaline giden sekiz yıl boyunca taraflar, temel statü sorunları veya siyasi ve güvenlikle ilgili hükümlerin sırası konusunda hiçbir zaman bir anlaşmaya varamadılar.

Anlaşmaların uygulanması bu nedenle dönem boyunca hep engellendi. Her iki taraf da kesinlikle engellemeden sorumluydular. Ancak zıtlıkta kendi rolünün tutarlı bir şekilde reddedilmesindeki temel dengesizlik yaratan aslında Rusya'ydı. Moskova, bunun bir iç çatışma olduğunda ısrar etti . Kiev'i, Donetsk ve Luhansk'taki Rus destekli fiili yöneticilerle doğrudan görüşmelere zorlamak için her yolu denedi. 2019'da Kremlin, Minsk Anlaşmalarının ruhunu kaba bir şekilde ihlal ederek Donbass'taki vatandaşları sistematik olarak vatandaşlığa almaya başladı. Moskova'nın 21 Şubat 2022'de Donetsk ve Luhansk'ın "bağımsızlığını" tanımasının zeminini hazırlayan bu süreçti. Temas hattı boyunca durum, sivil halk arasında kurbanlar olduğunu iddia eden düzenli ateşkes ihlalleriyle baştan sona değişken kaldı. 24 Şubat 2022'den önce Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşından kaynaklanan yaklaşık 14.000 ölümün yarısından fazlası, Şubat 2015'te Minsk Anlaşmalarının imzalanmasından sonra gerçekleşti.

Normandiya Formatı 2022'de yeniden başlayan Rus işgalinden kısa bir süre öncesine kadar siyasi bir çözüm çerçevesi aramaya devam etti. Ayrıca 2022'nin başlarına kadar aktif. Donbas'taki işgal altındaki bölgelerin fiili yöneticilerinin toplantılarına düzenli olarak katıldı. Bu toplantılar Ukrayna ve Rusya temsilcilerinden oluşuyordu. AGİT ayrıca Ukrayna'da, asıl görevi doğudaki çatışmayı gözlemlemek olan bir Özel İzleme Misyonu (SMM) sürdürdü.

Güvenlik garantileri

2021'de gerilim dramatik bir şekilde tırmandı. Rusya, Ukrayna sınırına güç yığdı ve saldırgan ve sosyal emperyalist söylemini artırdı. Aralık 2021'de, Batı'nın Afganistan'dan kaotik bir şekilde çekilmesiyle cesaretlenen Moskova seviye değiştirdi ve taleplerini doğrudan ABD ve NATO'ya yöneltti. Rusya, Batılı müttefiklere “güvenlik garantileri” ile ilgili iki taslak anlaşma kisvesi altında bir ültimatom sundu: NATO yeni üye kabul etmemeyi ve Ukrayna'da ve Rusya'ya komşu diğer devletlerde her türlü askeri faaliyetten kaçınmayı kabul etmelidir. İttifak aynı zamanda askeri faaliyetlerini Mayıs 1997'de zaten üye olan devletlerle sınırlayacaktı. Birleşik Devletler nükleer silahlarını Avrupa'dan çekecekti. Rusya, Avrupa'nın Rus ve Amerikan nüfuz alanlarına bölünmesinden ve Ukraynalıların kafaları üzerinden “Ukrayna sorununun çözülmesinden” daha azını talep etmiyordu. Bu nedenle, Rus diplomatik çıkışı mantıksal olarak her şeyden önce Washington'a ve ikinci olarak Avrupalı ​​NATO müttefiklerine yönelikti. Belgeler, yukarıda belirtilen azami taleplerin yanı sıra, istişare mekanizmaları, güven oluşturma ve silah kontrolü için öneriler de içeriyordu. Ocak ve Şubat 2022'de Batı başkentleri ile Moskova arasındaki yoğun diplomasiye rağmen Putin, bireysel yönler üzerinde müzakere etmeye hazır değildi. ABD, Rusya'nın bazı tekliflerine olumlu yanıt verdi, ancak Moskova paketin tamamında ısrar etti ve kırılma rotasında kaldı.

Dönemin değişmesi nedeniyle Kiev’e ağır silah sevkiyatı

Kiev'e devam eden ağır silah sevkiyatı, Berlin'i ihtilafın çözümünde tarafsız bir taraf olarak hareket etme fırsatından tamamen mahrum bırakıyor. Bu arada, Alman diplomasi başkanı Annalena Berbock, müzakerelerin beyhudeliğinden bahsediyor ve Federal Ekonomi ve İklim Koruma Bakanı Robert Habeck ve Federal Meclis Savunma Komitesi başkanı Marie-Agnes Strack-Zimmerman gibi birçok etkili politikacının, askeri teçhizat temini ise yetersizdi.

"Çağların değişmesi", Almanların modern tarihi tamamen gözden geçirmesine ve Moskova ile ilgili olarak bir "iptal etme kültürünün" teşvik edilmesine yol açıyor. Bir dizi Alman düşünce kuruluşunun yayınlarında, Rusya'nın 21. yüzyıldaki tüm dış politikası, yanlış bir şekilde Avrupa güvenlik sistemine meydan okuma girişimi olarak algılanıyor. Bu çerçevede, Moskova'nın Avrupa güvenlik mimarisini güçlendirmek için düzenli olarak ortaya koyduğu girişimler ve ikili ilişkilerde elde edilen kazanımları ise göz ardı edilmekteydi. Rusya Federasyonu'nun şeytanlaştırılmasına odaklanmak, dikkatinizi Almanya'yı ve müttefiklerini itibarsızlaştırabilecek konulardan değiştirmenize olanak tanır. Berlin'in Kuzey Akım 1 ve Kuzey Akım 2 gaz boru hatlarındaki sabotajları soruşturmadan bilerek ayrılması, Almanya'da gizlenen uygunsuz sorunların bir başka örneği haline geldi.

Alman dış politikasındaki “dönemlerin değişmesi”, Almanya'yı Soğuk Savaş'ın en gergin dönemlerinde FRG'nin politikasına geri getiriyor. Yeni rota, sistemik düşmanla yapıcı diyaloğun reddedildiğini ve yalnızca ABD ve müttefiklerinin ardından eylemlerin reddedildiğini varsayar. Blok düşüncenin ötesine geçmek, bir zamanlar Willy Brandt'ın "yeni Ostpolitik"inin temeli oldu. Modern Alman siyasetinde böyle bir geri çekilme olasılığı pek görünmüyordu.

Rus savaş zamanı lojistiği

Rusya'nın bölgeleri, Rus savaş zamanı lojistiğinin önemli bir parçasıdır. Bölgesel seçkinler, aynı anda hem Moskova'daki liderliğin savaş politikasına sadakatini hem de yerel sorun çözücüler ve cumhurbaşkanının yönetim araçları olarak yeterliliklerini gösterme zorunluluğuyla karşı karşıya bulunuyorlar. Bir yandan, bölgeler Kremlin'in siyasi önceliklerine giderek daha fazla maruz kaldığından ve federal transferlere bağımlı olduğundan, bu durum federal güç dengesini Moskova'ya doğru kaydırıyor. Putin'e sadakat ve cumhurbaşkanını çevreleyen yönetici seçkinlerle siyasi bağlar daha da önem kazanıyor. Öte yandan, otokratik kontrolün idari araçları olarak bölgeler, dayatılan önlemlerin uygulanması üzerindeki sınırlı kontrolle ilişkili olan gücü istikrara kavuşturma rolüne sahiptir. Böylece, kısa ve orta vadede savaş, federal güç ilişkilerinin merkezileşmesine yol açar; ancak uzun vadede sosyo-ekonomik çalkantılar ve siyasi belirsizlik yoluyla Rus otoriterliği için riskler yaratıyor.

 "Bölge" terimi, aşağıda altı tür federasyon konusu için toplu bir terim olarak kullanılmaktadır. Bunlar arasında 21 cumhuriyet, bir özerk bölge, dört özerk bölge (Okrug), dokuz bölge, 46 bölge (Oblast) ve iki şehir bulunmaktadır. Bu 83 bölgeye ek olarak, son yıllarda altı bölge ilhak edilmiştir. Rusya, 18 Mart 2014'te uluslararası hukuku ihlal ederek Ukrayna'nın Kırım yarımadasını bünyesine kattı. O zamandan beri, Kırım Cumhuriyeti ve Sivastopol şehri, diğer iki federal konu olarak listelendi. Ayrıca, 30 Eylül 2022'de Rusya, bölgeleri artık Rusya tarafından Donetsk ve Luhansk cumhuriyetleri ile Zaporizhia ve Herson bölgeleri olarak kabul edilen güneydoğu Ukrayna'nın bazı kısımlarını ilhak etti.

19 Ocak 2023, İngiltere