Marx'ın
Türkiye için bugün bize söyleyecekleri – Deneme
Prof. Dr. Dr. Ümit Yazıcıoğlu
Sosyalizm kapitalizmle sis-temik rekabetini kaybetti. Verimsizlik ve tiranlık, mer-kezi olarak yönetilen bir ekonomiyi parasal teşvikler yerine emirlerle yürütme gi-rişiminin
öngörülebilir son-uçlarıydı. Son kişi bunu fark ettiğinde sistem çöktü. Öyleyse Marx'ın modası geçmiş midir? Hiç de değil, çünkü Marx, sosyalist devrimi öngörmesine ve çağrıda bulunmasına rağ-men,
sosyalizm hakkında çok az şey yazdı ve bunun yerine kapitalist piyasa ekonomisinin işleyişiyle daha yoğun bir şekilde ilgilendi. Marx'ın iddialarının çoğu ekonomi bilimi tarafından reddedildi.
Analizlerine kattığı değer yargıları da Max Weber'le birlikte sosyal bilimlerde uzlaşı haline gelen bilim anlayışıyla örtüşmemektedir. Bununla birlikte Marx, daha sonraki araştırmalar ve ekonomi ile
diğer sosyal bilimlerin bilişsel süreçleri üzerinde kalıcı etkisi olan birçok ilginç fikri dile getirdi.
Varlık bilinci belirler
Bu,
Marx'ın, Hegel'in düşündüğü gibi bilincin varlığı belirlemediği, tam tersine varlığın bilinci belirlediği, böylece nesnel üretim ilişkilerinin sonuçta devlet biçimindeki ideolojik üstyapıyı
oluşturduğu yönündeki temel tezi için kesinlikle geçerlidir. Medyada çoğunluk görüşünü yasalar ve kuralalar belirler. Politikanın ekonomi yasalarından önceliği yoktur. Aksine, ekonomik yasalar
siyasetin işleyebileceği çerçeveyi belirler. İnsan davranışı yasalarına ve nesnel kaynak kıtlığına dayanmayan, ideologların, ilahiyatçıların veya ahlakçıların salt istekleri üzerine kurulan
sistemler, ekonomik çalışmadıkları ve diğer sistemlerle rekabete dayanamadıkları için çökecektir. Komünizmin kaderi bunu açıkça kanıtlıyor. Marx'ın sosyalizme kalıcı geçişe dair kehanetindeki
yanlışlık, onun ekonomik koşulların önceliği yönündeki temel tezinin doğruluğunun kanıtıdır.
İktisatçılar bu konuda sıklıkla siyasetin önceliğinden bahseden siyasetçilerle aynı fikirde değiller. İronik bir şekilde, piyasa olaylarına siyasi müdahalelerin olasılığına inananlar
kesinlikle sol görüşlü politikacılar olurken, iktisatçılar ekonomik yasaların hakimiyetine işaret ediyor ve birçok müdahaleyi ters etki yaratmasa da etkisiz bularak reddediyor. Şu anda güçlü bir
manyetik etkiye sahip olan asgari ücret mevzuatını, Avrupa kurtarma paketlerini, Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) rolünü veya göçmenlerin refah devletine dahil edilmesine ilişkin kuralları bir
düşünün. Marx gibi iktisatçılar da ekonomik yasaların siyasetin ve medyanın istekleri karşısında önceliğine inanıyorlar. Bu anlamda, bugün açıkça Marx'a atıfta bulunanlardan daha çok Marx'a daha
yakındırlar.
Ekonomik yasaların siyasetten önce gelmesi, devlet olmadan da yapılabilecek anlamına gelmez. Piyasa ekonomisi anarşi değildir; tam tersine işleyebilmesi için sağlam bir yasal
çerçeveye ihtiyaç duyar. Medeni hukuk ve ceza hukuku önce gelir, çünkü mal ve hizmetlerin işleyen bir değişiminin temel ön koşulu, bu mal ve hizmetlerin mülkiyet haklarının güvenliğidir. Piyasalar
yararlı etkilerini ancak emekten sermaye mallarına ve toprağa kadar üretilen mallar ve üretim faktörleri üzerindeki güvenli mülkiyet hakları temelinde geliştirebilirler. Ve tabii ki, piyasanın
işlemediği için devlet ekonomisiyle desteklenmesi gereken alanlar da var; örneğin çevre sektörü, kirleticilere yönelik pazarlar kolaylıkla kurulamadığı için hatalar meydana geliyor. Kamu malları
herkes için ortak bir kalitede üretilebilir. Klasik örnekler yollar, köprüler veya setlerdir. Sonuçta piyasa, adil bir gelir dağılımı olarak algılanan şeyi yaratma görevinde de başarısız oluyor. Bu
nedenle piyasa ekonomisi Türkiyede zenginden fakire refah devletinin yeniden dağıtımıyla desteklenmelidir.
Marx, bir ekonominin ekonomik temelinin sürekli geliştiği, buna karşın egemen sınıfın görüşleri biçimindeki ideolojik üst yapının (bugün muhtemelen "siyasi-medya kompleksi"nden söz
edilebilir) esnek olmadığı görüşünü benimsedi. İdeolojik üstyapının esnekliğinin olmaması, zamanla toplumsal gerilimlerin artmasına yol açacak ve bu da devrim olmasa bile sonuçta ayaklanmalarla
sonuçlanacaktır.
Bu
ifadeden daha anlamlı ne olabilir? ABD ve Büyük Britanya'da küreselleşme ve göç güçleri tarafından ezilen alt ve orta sınıfların 2016'da düzene karşı nasıl başarılı bir şekilde isyan ettiğini
düşünürseniz, Marx'ın tezi hemen anlam kazanır.
Medya-siyaset kompleksi, gerçekliğin şokuna, sanki demokrasilerde popülistlerin her zaman hüküm sürdüğünü bilmiyormuşçasına, insanların popülistlerin kurbanı haline geldiğini iddia
ederek tepki gösterdi. Popülistler her zaman sadece iktidarda olmayan veya henüz iktidarda olmayan ve devlet aygıtındaki kazançlı pozisyonları kendi partilerinden çalmak isteyen
kişilerdir. Ne çarpık bir tanım! Egemen sınıf, kendi zamanlarının konumlarını ciddi şekilde sorgulayan isyancılara karşı da her zaman benzer bir anlayış eksikliği gösterdi.
Elbette Donald Trump'ın seçilmesi ve Brexit referandumu Marksist anlamda devrim anlamına gelmiyor. Ancak ideolojik üstyapı ile ekonomik temel arasında büyüyen ikilemle
açıklanabilecek çalkantıları temsil ediyorlar. Seçim sonuçlarını Trump'ın baştan çıkarma becerilerine ve kişisel eksikliklerine bağlamak isteyen herkes, bilginin en dış yüzeyinde hareket ediyor
demektir.
Bir ekonomist olarak Marx
Marx'ın en büyük bilimsel hatalarından biri, muhtemelen öncelikle ideolojik temelli olan emek değer teorisiydi; artık değer ve sömürü teorisi de sonuçta buna dayanıyordu. Piyasa
ekonomisinde malların göreli fiyatlarının temel olarak mallara harcanan çalışma süresine dayandığı iddiası tamamen yanlıştır; çünkü birincisi, ücretler bir şirketin birçok maliyet bileşeninden
yalnızca biridir ve ikincisi, fiyatlar temelde kıtlık fiyatlarıdır. Tüketiciler arasındaki tercihler ve karşılıklı rekabet de malın değerine bağlıdır. Mesela bir Rembrandt tablosunun fiyatının
ustanın maaşıyla ne alakası var? Petrol fiyatının kuyudaki işçilerin ücretleri ile ne alakası var? Hiçbir şey ya da neredeyse hiçbir şey.
Emek
değer teorisi ve Marx'ın dağıtım teorisi ve bununla yakından ilişkili mikroekonomik fiyat teorisi (iktisadın en üst disiplini) alanındaki bariz başarısızlığı nedeniyle, Marx çoğu Anglo-Sakson
iktisatçı tarafından İktisat doktrini tarihine önemli katkı sağladığı belirtilir.
Ancak bana göre bu bir hatadır çünkü Marx'ın gerçek başarısı makro teoride yatmaktadır. Tarihteki ilk makro iktisatçılardan biriydi ve esasen bu alt disiplinin
kurucusuydu. Ondan önce "milli gelir", "tüketim" veya "yatırım" gibi terimlerin teoride pek bir önemi yoktu. Marx, yeni üretilen malların değerinin toplamı olan milli gelirin cari tüketim ve sermaye
birikimi için kullanılabileceğini biliyor ve açıklıyordu. John Maynard Keynes de ekonominin istikrarı için toplam talebin önemine ilişkin teorisini ancak bu tür toplu fikirlerin yardımıyla
geliştirebildi.
Marx, ana eseri "Sermaye"nin ikinci cildinde, makroekonomik tanımlarından yola çıkarak, daha sonra geliştirilen sabit sermaye-milli hasıla oranıyla büyüme teorilerinin öncüsü
sayılabilecek bir büyüme teorisi geliştirmeyi başarmıştır. Evsey Domar veya Paul Romer tarafından. Marx ayrıca sayısal hesaplamalar kullanarak büyümenin temelde tüketim yoluyla değil, daha çok
tüketimden, yani tasarruflar ve sermaye birikiminden kaynaklandığını gösterdi. Milli gelirin tüketilmeyen, tasarruf edilen ve yatırıma ayrılan oranı ne kadar büyük olursa, ekonominin büyüme hızı da o
kadar yüksek olur.
Savaş sonrası dönemde Sovyetler Birliği, Marx'ın büyüme teorisine dayanarak Batı'yı geride bırakacak bir strateji geliştirmeye çalıştı. Başarılı olamadıysa, bunun temel nedeni,
Marx'ın iddia ettiği tasarruf oranı ile büyüme oranı arasındaki orantılılığın ancak istihdam edilen işçi sayısını güvence altına alacak kadar büyük bir işsizler yedek sanayi ordusunun mevcut olması
durumunda garanti edilebileceğinin gözden kaçırılmasıydı. Kullanılan sermayeyle orantılı olarak büyüyebilir. Sermaye olası emek girdisinden daha hızlı büyüdüğünde ve üretim tesisleri orantısal olarak
şişirilemediğinde ve emekten tasarruf sağlayan süreçleri kullanmaya zorlandığında, sermaye birikiminden kaynaklanan büyüme etkisi zayıflar ve Marksist formül sadece değiştirilmiş bir biçimde
uygulanır.
Marx'ın kendisi bunu gördü ve ancak Engels'in ölümünden sonra düzenleyip yayımladığı üçüncü ciltte ayrıntılı olarak analiz etti. Soyutlamayı azaltma yöntemini izleyerek, ikinci
cildin sabit oranlara dayanan büyüme modelini, üretimde sermaye yoğunlaşmasının artmasıyla karakterize edilen bir büyüme sürecinin daha gerçekçi bir tanımına doğru sadece zihinsel bir ara adım olarak
gördü. Bu bağlamda büyüyen "sermayenin organik bileşiminden", yani sabit ve değişken sermaye oranındaki artıştan, ya da günümüz diliyle: üretim sermayesi ve işçi oranındaki artıştan söz
etti.
Talebin rolü
Ancak Marx, büyüme koşullarıyla, krizlerin nedenleriyle olduğundan daha az ilgileniyordu. Büyümenin sadece tasarruf ve yatırımlardan kaynaklanabileceği doğru olsa da, genel ekonomik
talebin temel unsuru olarak tüketimin rolü de aynı derecede önemlidir. Marx'ın da haklı olarak fark ettiği gibi, tüketimdeki yavaşlamalar, ekonomiyi aşağı doğru bir ekonomik sarmala sürükleyen eksik
tüketim krizlerine neden olabiliyor. Bu bağlamda Marx, Güney Avrupa'da iddia edilen kemer sıkma politikasının olumsuz ekonomik etkilerine dikkat çekmek için son yıllarda oldukça sık kullanılan ve
John Maynard Keynes tarafından daha sonra geliştirilen talebe dayalı ekonomi teorisini hazırladı.
Ancak hem Marx hem de Keynes, talebin yalnızca tüketici talebine ve kitlesel satın alma gücüne bağlı olduğunu iddia etmekle suçlanırlarsa yanlış yorumlanacaklardır. Elbette her ikisi
de şirketlerin biriktirdikleri sermaye mallarına olan talebinin, genel ekonomik talebin önemli bir unsuru olduğunu ve kesintiler durumunda ekonomik süreçlerde kritik aksamalara da yol açabileceğini
biliyordu ve bunu vurguladı.
Kâr oranının düşme eğilimi teorisi
Genel olarak Marx'ın kriz teorileri muhtemelen Marx'ın ekonominin gelişimine yaptığı en önemli katkılardır. Eksik tüketim teorisine ek olarak ve hatta öncesinde, Kapital'in üçüncü
cildinde geliştirilen kâr oranlarının düşme eğilimi teorisi özel bir öneme sahiptir. Marx'a göre, artık getiri oranı veya getiri oranı olarak adlandırdığımız kâr oranı, sermayenin organik bileşimi
arttığı için, yani sermaye daha hızlı biriktirilebildiği için ekonomik gelişme sürecinde giderek daha düşük bir düzeye düşme eğilimindedir, zira çalışan sayısı daha da artıyor. Çalışan başına giderek
daha fazla sermaye birikiyor, ancak orantılı olarak daha fazla kazanılmıyor.
Marx, düşen kâr oranlarının bir noktada girişimcilerin getirilerinin yeni yatırım yapmaya cesaret edemeyecek kadar düşük olacağı noktaya ulaşacağını öngördü. Bu noktada ekonomiyi
krize sokan bir yatırım grevi söz konusu. Çünkü sermaye mallarının alınamaması aynı zamanda bu malların üreticilerinin de daha az ara ürün almasına neden oluyor ve bu da ekonominin tüm sektörlerini
kapsayan bir zincirleme reaksiyona yol açıyor. Kâr oranının düşme eğilimi yasası, sermayenin organik bileşimi arttıkça büyüme teorisini talep teorisine bağlar ve böylece kapitalist sistemin içsel bir
krizinin teorisi haline gelir.
Bu
kriz teorisi oldukça günceldir. Çünkü bugün, Marx'tan 150 yıl sonra, sermayenin uzun vadeli getirilerinin düştüğüne dair açık işaretler var. Bilindiği gibi faiz oranları yıllardır sabit seyrediyor ve
dünyanın Güney ve Batı Avrupa'nın yanı sıra Türkiye ve Japonya gibi bazı kesimleri de sonu olmayan bir krizin pençesinde görünüyor.
Carl
Christian von Weizsäcker ya da ABD'nin eski maliye bakanı Lawrence Summers gibi bazı iktisatçılar, düşen faiz oranlarını ve Batı dünyasının 2008'den bu yana içine düştüğü uzun vadeli krizi "laik
durgunluk" olarak yorumluyor. Bu, Keynes'in çağdaşı Alvin Hansen tarafından -muhtemelen Marx'ın da etkisi altında olan- 1930'larda türetilen bir terimdir. Seküler durgunluk tezi, insanlığın zaten çok
fazla yatırım yaptığını, dolayısıyla geri kalan yatırım projelerinin kârlılığının artık sıfır güvenli faiz oranını bile destekleyecek kadar yüksek olmadığını belirtiyor. Parasal bir ekonomide faiz
oranları kolayca sıfırın altına düşemeyeceğinden, yatırım grevi kalıcı bir kriz olmasa bile ebedi bir sakatlık tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Bütün bunlar, kâr oranlarının düşme eğilimi teorisine çok benzemektedir; tek fark, modern yazarların sonuç olarak bir sistem değişikliği talep etmemesi, bunun yerine talebi
canlandıran bir devlet bütçe politikası talep etmesidir. Sermaye mallarına yönelik özel talep yetersizse, devlet, krediyle finanse edilen hükümet harcamaları yoluyla genel ekonomik talebi, yatırım
talebindeki eksikliği telafi edecek düzeyde artırarak bu ihlale adım atmalıdır. Von Weizsäcker, görülebileceği üzere, gizli bir ulusal borç olan kullandıkça öde sistemine göre oluşturulmuş bir
emeklilik sigortası sisteminin yanı sıra AB'nin borç engellerini aşmak için kullanılabilecek diğer gölge bütçelerin de olduğunu savunuyor, bu savunu yararlı talep hizmetleri sağlayabilir. Gelecek
nesillerin tüketimi her zaman mevcut nesiller lehine azaltılıyor ve onun görüşüne göre bu, mevcut talep açıklarını telafi edebiliyor. Summers ise yasal borç sınırlarının aşılmasını veya
kaldırılmasını savunuyor.
Kenneth Rogoff gibi diğer iktisatçılar uzun süreli durgunluk tehlikesini daha ciddiye alıyor ve faiz oranlarının yeni yatırımları yeniden karlı hale getirecek kadar negatif hale
getirmek için nakit paranın ortadan kaldırılması gerektiğini savunuyorlar. Nakit kısıtlaması olmadan, parasal bir ekonomide faiz oranı negatif olamaz veya sadece güvenli maliyetler ölçüsünde olamaz,
çünkü bir kimse parasını daha ucuza saklama fırsatına sahip olsaydı başka birine negatif faiz oranlarıyla borç vermez.
Seküler durgunluk teorisi, ya ekonomiyi canlandırmak istediği için ya da kendi yetkisini ihlal ederek Güney Avrupa'daki aşırı borçlu bankaları ve şirketleri kurtarmaya hizmet eden
bir politikayla ilgilendiği için ECB tarafından özellikle iyi karşılandı. Bir süre önce ECB Konseyi, bankaların kendi ulusal merkez bankalarında tuttukları mevduat faiz oranlarını negatif bölgeye
itmiş, böylece bankalar arası piyasada faiz oranlarının da negatif olmasına neden olmuştu. Ve muhtemelen bu politikayı daha da yoğunlaştırmak isteyecektir. Tek sorun nakit. Varlığı nedeniyle faiz
oranları ancak güvenli maliyetler seviyesine kadar negatif yapılabilir, çünkü negatif faiz oranı güvenli maliyetleri aşarsa tasarruf sahipleri paralarını borç vermek yerine yanlarında tutmayı tercih
ederler. Dolayısıyla parasal bir ekonomide kasa maliyetleri merkez bankasının faiz oranını negatif yapabileceği sınırdır.
Negatif faiz oranı bugün zaten limitine ulaşmış görünüyor. Euro başına nispeten düşük bir maliyetle nakit tutma olanağına sahip bankalar ve sigorta şirketleri gibi büyük
yatırımcılar, negatif faiz oranlarından kaçmak için büyük miktarda para biriktiriyor. 10 milyar avronun üzerinde değere sahip 500 avroluk banknotları devasa depolarda sakladıklarını gizlice söyleyen
bireysel bankalar var. Dünyanın en büyük reasürans şirketi Münih Re'nin görevden ayrılan CEO'su Nikolaus von Bomhard, 2016'daki veda konuşmasında, şirketinin negatif faiz oranlarından kaçınmak için
büyük miktarda nakit tuttuğunu açıkça belirtmişti. Bankalardan ve sermaye toplama noktalarından gelen nakit talebi artık o kadar büyük hale geldi ki, İsviçre madencilik tünellerini bile
kiralıyorlar.
Bu
kaçamak manevralar ECB Konseyi'nin başına bela oluyor. İşleri daha da zorlaştırmak için 2016 yılında 500 avroluk banknotları kademeli olarak tedavülden kaldırmaya karar verdi. Bu durum, kasa
sahiplerini yedek olarak 200 euroluk banknot depolamaya zorluyor ve kasada para tutmak yaklaşık iki buçuk kat daha pahalı hale geldiğinden, onlara negatif faiz oranları için biraz daha alan açılıyor.
Eğer bu da yetmezse, 200 euroluk banknotları da kaldırabilir ve 100 euroluk banknotların depolanmasını zorunlu kılabilir ki bu da kasa masraflarını yeniden ikiye katlayacaktır. Evet, negatif faiz
oranlarının önündeki engellerin ortadan kaldırılması için gelecekte nakit paranın tamamen ortadan kaldırılması da düşünülmelidir.
Devalüasyon ve yaratıcı yıkım
Kâr
oranının düşme eğilimine ilişkin Marksist teori, ECB'nin sıfır ve negatif faiz oranı politikasıyla yeni bir önem kazandı. Sermayenin kâr oranı şu anda o kadar düştü ki, şirketler
ancak en sert araçları seçip neredeyse onlara para atarsanız yatırım yapmaya ikna edilebilirler; evet, hatta bir noktada onlara borç alıp yatırım yapmaları için bile para ödüyorum. Ancak Marx'ın ECB
politikasından sorumlu olduğunu iddia etmek abartılı olacaktır, çünkü ilk olarak para politikasından bahsetmemiş, ikinci olarak ise sadece kâr oranlarının "eğilimli" düşüşünden söz etmiştir.
İkincisini yaptı çünkü sermaye getirisindeki düşüşü geçici olarak kesintiye uğratabilecek ve tersine çevirebilecek sürekli dengeleyici güçlerin bu duruma karşı iş başında olduğunu gördü. Sermayenin
devalüasyonuna ilişkin teorisi özellikle önemlidir.
Marx, devalüasyondan, her şeyden önce, teknik ilerlemeyle, kısacası üretkenliğe dayalı ücret artışlarıyla ortaya çıkan, emeğin değerine göre sürekli bir göreli devalüasyonu
kastediyor. Ayrıca sürekli olarak sermayenin krize bağlı devalüasyonundan söz ediyor. Sermayenin devalüasyonu, kâr ve sermaye değeri bölümünün paydasını düşürdüğü için kâr oranını otomatik olarak
yeniden artırır. Ancak bunu aynı zamanda yeni, yenilikçi şirketler biçiminde teknik ilerlemenin önünü açtığı ve onlara makine ve binaları çok ucuza alabilecekleri eski, iflas etmiş şirketlerin
yıkıntıları üzerinde yeni girişimler başlatma fırsatı sunduğu için de yapıyor. İflas varlıkları bu nedenle sermayenin karlılığı eski sermayenin yok edilmesi yoluyla yeniden sağlanır.
Bu
bakış açısı daha sonra 1912'de "Ekonomik Kalkınma Teorisi"ni ve çok daha sonra İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD'de "Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi" kitabını yayınlayan iktisatçı Joseph
Schumpeter tarafından derinleştirildi. Schumpeter, eski endüstrilerin yıkıntıları üzerinde yeni başlangıçları tanımlamak için "yaratıcı yıkım" terimini icat etti.
Bunlar, modern ekonomik baloncuk teorisinde daha da geliştirilen son derece önemli bağlantılardır. Balon genellikle aşırı yatırıma olanak sağlayan hazır kredilerden kaynaklanır.
Bunlar öncelikle, ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, çok fazla sermaye emdiği bilinen gayrimenkul yatırımlarıdır. Sonuçta Almanya gibi gelişmiş bir ekonominin sermaye stokunun altıda beşi
gayrimenkulden, yalnızca beşte biri makine ve sistem anlamında ekipman sermayesinden oluşuyor. Yatırımlar mevcut gayrimenkul fiyatlarını yükselterek inşaat sektörünü canlandırıyor, bu da istihdamı ve
ücretleri artırıyor. Diğer şeylerin yanı sıra yükselen hisse senedi fiyatlarında ve düşen temettü getirilerinde de görülebileceği gibi, ekonominin geri kalanında da durum benzer.
Artan ücretler, yerel hizmet ve mallara yönelik ek talep anlamına gelir; bu da talep teşvikini ekonominin geri kalanına yayar ve orada da ücret artışlarına neden olur. Genel olarak
artan gelirler göz önüne alındığında, insanlar gayrimenkule daha fazla para yatırmaya cesaret ediyor ve emlak fiyatlarındaki gözlemlenebilir artışlar da buna değeceğine inanıyor. Ancak bir noktada
ilk yatırımcıların şüpheleri olmaya başlar. Bu şüpheleri nedeniyle frene basıyorlar ve başkaları bunu fark edip şüpheleri arttığında, emlak fiyatları ve hisse senedi fiyatlarının çok hızlı düşmesiyle
birlikte olumsuz bir zincirleme reaksiyon meydana geliyor ve ardından kitlesel işsizlik geliyor. Marx ve Schumpeter'in çok yerinde tanımladığı kriz budur.
Kriz
acı verici ama aynı zamanda yeni bir yükselişin tohumlarını da içeriyor çünkü gayrimenkul, sermaye malları ve hisse senedi fiyatları normal seviyelere dönüyor. Fiyatların düşük, getiri ve kâr
oranlarının yeniden yüksek olmasıyla birlikte yatırım yeniden değer kazanıyor ve ekonomik büyüme yeniden hızlanıyor. Ancak siyasetçiler bu büyümeyi frenlemezse yeni abartma ve balon oluşma riski her
zaman var. Normal ekonomik döngülerden çok daha uzun süren ve bir ile yirmi yıla kadar sürebilen döngülerin iniş ve çıkışlarında, sürekli olarak ekonomik kalkınmayı teşvik eden ve genel olarak
kitlesel refahı artıran yeni inovasyon hamleleri her zaman vardır.
Merkez bankalarının şüpheli rolü
Bununla birlikte, yeni yükselişin tohumlarını atan yaratıcı yıkım, dünya merkez bankaları tarafından, balonların artık patlamaması veya patladığında menkul kıymet satın alınması
yoluyla faiz oranlarını çok düşük ve varlıklar ise çok yüksek tutularak engelleniyor. Varlıkların tamamen normal seviyesine dönmesinin önlenmesi. Zombi bankalar ve onlarla birlikte reel
ekonomiden gelen zombi müşterileri yani aslında artık rekabet edemeyen kurumlar ayakta tutuluyor, yaşayan ölüler gibi pozisyonlarında hareketsiz kalıyor ve genç girişimcilerin işgal ettiği yerleri
yeni ürünler almak zorunda kalacak. Bu ciddi bir krizi önler, ancak bunun yerine ekonomi kalıcı bir krize sürüklenir.
Kâr
oranının düşme eğilimi sadece para politikası tarafından yönetilen bir düşüşe dönüşür ve bu da kademeli bir düşüşle sonuçlanır. Bu zaaf, yatırım fırsatlarının tükenmesi sonucu kar oranlarının
düşmesiyle oluşan uzun vadeli bir durgunluk gibi görünse de gerçekte varlıkların denge seviyelerine dönmesini engelleyen, özel çıkarlara yönelik bir merkez bankası politikasından
kaynaklanmaktadır.
Aşırı gevşek para politikası, kapitalizmi katılaştırma ve aşırı kurtarma operasyonları yoluyla doğrudan diktatör devlet ekonomisine yol açma tehdidinde bulunuyor, çünkü buna merkez
bankalarının sınırlarını aşması da eşlik ediyor. Krizin zirve yaptığı 2012 yazında ECB, herhangi bir parlamento kararı olmaksızın kriz ülkelerine toplam 1.342 milyar avroluk kamu kurtarma
kredilerinin aslan payını (yüzde 83) verdi. ECB ayrıca, Avrupa Merkez Bankası'nın İşleyişine İlişkin Anlaşma'nın 123. maddesine aykırı olarak, 2017 yılı sonuna kadar yüzde 80'i devlet tahvili olmak
üzere yeni basılan parayla 2 milyar 300 milyar Euro karşılığında özel sektör menkul kıymetleri satın alacağını da duyurdu. Avrupa Birliği. ECB Başkanı Mario Draghi'nin çokça alıntılanan "Ne
gerekiyorsa" sözünün bir parçası olarak, kriz ülkelerinin devlet tahvili alıcılarına, eğer bunlar piyasadan satın alınmış olsaydı, sınırsız bir teminat garantisi bile verirdi. Kredi temerrüt
sigortası şeklinin, yıllık on milyarlarca avro tutarında maliyeti olacaktı. ECB, bu önlemler aracılığıyla, güney Avrupa'daki yerllileri lehine bölgesel yatırım yönlendirmesi yürütüyor; bu, Doğu
Almanya'nın "Ulusal Ekonomisinin Yeni Ekonomik Planlama ve Yönetimi Sistemindeki sosyal üretim fonunun yönetimini hatırlatıyor.
Bütün bunlar son derece endişe vericidir. Sonuçta Marx'ın kâr oranlarının düşmesiyle kapitalizmin yok olacağı ve sosyalizmin önünü açacağı iddiası, her ne kadar Marx'ın hayal
ettiğinden biraz farklı olsa da bir şekilde gerçekleşebilirdi.
6
Kasım 2023 Lüksemburg / Ankara
Teilen
Druckversion 