Gelişmekte olan ülkelerdeki gıda krizi!

Gelişmekte olan ülkelerdeki gıda krizi!

Ümit Yazıcıoğlu

Son yıllarda petrol fiyatlarındaki yükseliş tüm sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe de üretim maliyetlerini olumsuz etkilemiştir. Doğal kaynaklar bakımından yetersiz gelişmekte olan ülkeler artan enerji fiyatları nedeniyle daha da kötü duruma gelmeye başlamışlardır. İnternet çağında gelişmekte olan ülkelerdeki güçlü ekonomik büyüme, dünya gıda talebini arttırmış ve daha katma değeri daha yüksek tarım ürünlerine yönelime neden olmuştur. Dünya çapında gıda fiyatlarındaki yüksek artışlar bir küresel krize dönüşmüş, siyasal ve ekonomik istikrarsızlıklarla tüm ülkelerde sosyal huzursuzluklar ortaya çıkmıştır.

Dünya gıda krizinin temel nedeni arz ve talep dengesinin değişmesi ile ilgilidir. Ancak bu temel nedeni tetikleyen etkenler; gelişmekte olan ülkelerdeki güçlü ekonomik büyüme, tarımsal ürünler arz miktarlarındaki artış oranının yavaş olması, tarım ürünlerinin stok miktarlarının azalması, petrol fiyatlarındaki artışlar, dış ticarette gelişmiş ülkelerin aşırı korumacı politikaları ve yüksek sübvansiyonlardır. Dolayısıyla analistler, yoksul ve gelişmekte olan ülkelerin, azalan gıda kaynakları nedeniyle gıda güvenliği sorunlarının kötüleşmesi olasılığını dikkate almak zorunda kalacakları konusunda uyarıyorlar.  Gıda tedariğinin bozulması bazı memleketler için feci sonuçlara yol açacaktır. Herhangi bir arz kesintisi Afrika, Asya ve Latin Amerika ülkelerini sert bir şekilde vurabilir ve fiyat artışlarına neden olabilir ve bu da belirli bir bölgedeki sosyo-ekonomik durum üzerinde ciddi bir etkiye sahip olacaktır. Başta Ülkemiz olmak üzere  tüm Dünyada Artan gıda fiyatları, kısa ve uzun dönemde yoksul kesimi besin değeri olmayan gıdaları tüketmeye yöneltecektir.

Gıda ürünlerinde beklenen kıtlık birkaç faktör tarafından belirlenir: enerji fiyatlarındaki hızlı artış, küresel olumsuz iklim değişikliği, mevcut tedarik zincirlerinin bozulması, sınırsız sayıda çeşitli ekonomik yaptırımlar, zor durumdaki ülkeler için mineral gübre eksikliği. Onlara olan ihtiyaç, devam eden Ukrayna krizi, uluslararası kuruluşların resmi sekreterliklerinin çalışmalarındaki dengesizlik, Batılı devletlerin uluslararası piyasalarda artan bir tedirginlik yaratmaya yönelik bilgi dol durumu, vb., durumların yanında  tarımsal ürünlerin arz miktarlarındaki artış oranının yavaş olması, stok miktarlarının azalması, buna karşın beslenme, besleme ve biyoenerjiye olan taleplerdeki anormal artış önemli fiyat artışlarına neden olmuştur. Bu fiyat artışlarının da düşüş trendine ülkemizde gireceği artık beklenmemektedir

COVID-19 pandemisinin sonuçlarının üstesinden gelme döneminde, birçok ülkenin nüfusu için gıda yeterliliği dengesini yeniden kurmanın uzun zaman alacağı anlaşıldı. İstatistikler öyle gösteriyor ki, yetersiz beslenme sorunu yalnızca üçüncü dünya ülkeleri için tipik değil, aynı zamanda bir dizi gelişmiş ülke için de olağan hale geldi. Tek fark, Batılı ülkelerin bunu çözmek için daha fazla mali kaynağa sahip olmasıdır. Ama bu yine de hiçbir şeyi garanti etmez. Aynı zamanda, BM'ye göre, 2021'de yaklaşık 190 milyon insan yetersiz beslenme sorunuyla karşı karşıya kaldı.  Ülkemizde pek çok aile işletmesi, et, süt meyve ve sebzeye bağlı olan değişen tüketim alışkanlıklarından faydalanmak istemektedir. Ancak endüstriyel tarım işletmeleri nedeniyle piyasaya girişte kapasite yetersizliği ve rekabet güçlerindeki zayıflama bunu imkânsız hale gelmektedir. Tarımsal malların kalite ve güvenliği bakımından endüstriyel işletmelerle rekabet edebilirlik imkânsız olmuştur.

Gıda güvenliği uzun süredir çözüldüğü için yetersiz beslenme sorunu konusunda Rusya listenin en sonunda yer alıyor.  Rusya gıda güvenliğini sağlamak için iyi bir temel oluşturan tahıl, mineral, gübreler, enerji taşıyıcılarının önde gelen ihracatçılarından biridir. Ülkemizde ise yoksul hane halklarında satıcı grubunda olan çok küçük bir bölüm işletmeci artan gıda fiyatlarından faydalanırken, bu malların satın alıcısı durumundaki kesim toplam yoksul hane halklarının büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır.

2020'de Başkan Vladimir Putin yeni bir Gıda Güvenliği Doktrinini onayladı. Bu belgeye göre, bu, ülkenin gıda bağımsızlığını sağlayan sosyo-ekonomik kalkınmasının durumu, tüketim için rasyonel normlardan daha az olmayan hacimlerde, zorunlu gereksinimleri karşılayan gıda ürünlerinin her vatandaşı için fiziksel ve ekonomik erişilebilirliğini garanti eder. Aktif ve sağlıklı bir yaşam tarzı için gerekli gıda ürünlerine sahip olmak gerekir. Ülkemizde ise artan gıda fiyatları, kısa ve uzun dönemde yoksul kesimi besin değeri olmayan gıdaları tüketmeye yöneltecektir.

Batılı devletlerin Rusya'ya uyguladığı Ambargo ve benzeri yıkıcı eylemleri, sayısız yaptırımın dayatılması, ticari ve ekonomik ilişkilerin kopması, Rusya’daki sosyo-politik durumu istikrarsızlaştırmak için dünya topluluğuna "ortak sorumluluk" yükleme girişimleri var.  Tüm bu gelişmeler küresel gıda güvenliği konularını etkileyemedi. Zira Dünya ülkeleri günümüzde gerçekten de birbirine çok bağımlı hale geldi.

Washington'daki küratörler tarafından ustaca kışkırtılan Ukrayna krizi, tahıl, mısır ve bitkisel yağ arzına kendi olumsuz etkisini de getiriyor. Ve bazı ülkelerin %70-80'i onlara bağımlı (Mağrib, Burkina Faso, Kamerun). Gelişmekte olan bu ülkelerin finansal kaynaklarının olmaması, özellikle istikrarsız piyasalarda fiyatların keskin bir şekilde yükselmesine neden olmaktadır. Ve bu gelişme ayaklanmalara, nüfusta ölüm oranlarının artmasına ve gelişmiş ülkelere kendiliğinden yeni bir göçün gelişine neden olabilmektedir.

Devam eden olayların arka planında, dünyanın son zamanlarda sürdürülebilir kalkınma ve evrensel refah için koşullar yaratma ihtiyacı ile meşgul olduğuna inanmak zor. Sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin yerini yeni Batılı ideologlar aldı, yine "altın milyarlar" hakkında konuşmaya başladılar, küresel aşırı nüfus hakkında sahte bilimsel raporlar ortaya çıkmaya başladı. Dünya, yeni basılmış gurupların önerisiyle çıldırdı.

Dünya gıda krizinin ortaya çıkış nedenleri pek çok şekilde sınıflandırılsa da temel nedenler arz ve talep dengesinin talep yönünde aşırı şekilde artışı olarak kabul edilebilir.  Washington-Brüksel bürokrasisinin, gelişmekte olan ülkelere gıda tedarik ederek durumu daha da kötüleştirmek için kasıtlı eylemlerden kaçınmasının tam zamanı, çünkü aklı başında olan dünya liderleri, tüm sıkıntıların sorumlusunun Rusya olduğuna inanmayı çoktan bıraktı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, haklı olarak, kendi jeopolitik çıkarları için yiyecek sağlama sorununu kullanan kolektif Batı'nın kabul edilemezliğine dikkat çekti. Doğruyu inkâr etmek mümkün değildir. İnsanoğlu, kalkınma çabalarını sürdürürken, dünyanın fiziksel sorunlarıyla da mücadele etmek durumundadır. Artan nüfus, mevcut doğal kaynakların etkin kullanılamaması, değişen yaşam standartlarının yarattığı olumsuz etkiler çözülmesi beklenen önemli sorunlardır. Söz konusu sorunlar, etkisini dünya üzerinde çeşitli krizlerle göstermektedir. Ekonomik kriz, petrol krizi, küresel kriz ve benzeri krizler aslında tüm bu sorunların yansımasıdır.  Pek çok ülke yetersiz beslenme ve çocuk ölüm oranlarını azaltma bakımından aşama kaydetse de, yoksulluk ve açlığı önlemeye yönelik politikalarda hedeflere ulaşılması mümkün görülmemektedir. Günümüzde dış ticarette gelişmiş ülkelerin aşırı korumacı politikaları ve yüksek sübvansiyonlar gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemektedir. Tarım ürünleri fiyatları belirli bir seviyenin altına düşememektedir.

6 Eylül 2022, Lüksemburg