OPEC ve BRICS İttifaklarının Küresel Petrol Piyasası Üzerindeki Etkileri: İş
birliği, Rekabet ve Geleceğe Yönelik Stratejik Değerlendirmeler
Prof. Dr. Dr. Ümit Yazıcıoğlu
Petrol piyasası, küresel ekonominin işleyişi için hayati öneme sahip bir sektördür ve bu nedenle birçok devletin ve uluslararası örgütün yakın
ilgisini çeker. Bu alanda en dikkat çekici yapılar arasında OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) ve BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) yer almaktadır. Her iki örgüt de petrol
piyasasında önemli bir rol oynamaktadır, ancak stratejileri, hedefleri ve etkileri farklılık göstermektedir. İşte bu bağlamda, OPEC ve BRICS arasındaki dinamiklerin, uluslararası petrol piyasası
üzerindeki potansiyel etkilerini incelenmektedir.
Bu analiz, OPEC'in petrol üretimi ve fiyatlandırma mekanizmalarında nasıl bir dominasyona sahip olduğunu, BRICS'in ise daha çok genişleyen bir yapı
olarak nasıl farklı dinamikler sunabileceğini değerlendiriyor. İki yapı arasındaki doğrudan ve dolaylı etkileşimlerin, petrol piyasasındaki gelecekteki dalgalanmalar ve istikrar üzerinde nasıl bir
rol oynayabileceği mercek altına alınmaktadır. Özellikle, doların enerji ticaretindeki rolü, teknolojik iş birliği ve enerji sektöründe yerel kapasitenin artırılması gibi faktörler, bu iki
entegrasyon yapısının petrol piyasası üzerindeki olası etkilerini belirlemek için kritik önem taşımaktadır.
Bu girişin ardından, OPEC ve BRICS'in petrol piyasası stratejileri, etkileşimleri ve potansiyel etkileri detaylı bir şekilde ele
alınacaktır.
Çoğu ekonomik sistem genişlemeyi temel alır, ancak klasik piyasa ekonomilerinin teorik temellerine göre bu genişleme, piyasanın öz-düzenleyici
mekanizmalarına müdahale edebilir. Bu bağlamda, OPEC'in global petrol pazarında oynadığı rol özellikle dikkat çekicidir. OPEC, günlük toplam petrol üretiminin yaklaşık üçte birini ve global pazarda
satılan petrolün yarısından fazlasını ihraç etmektedir.
Uluslararası kooperatif yapılara gelince, OPEC'in petrol piyasası üzerindeki hegemonyasına meydan okuyan herhangi bir oluşum gözlenmemiştir.
Alternatif olarak kabul edilebilecek OPEC+ anlaşması, yalnızca global günlük petrol üretiminin ve ihracatının beşte birinden biraz daha fazlasını kapsamaktadır. Bunun yanı sıra, BRICS ülkeleri, yakın
zamanda Johannesburg'da düzenlenen XV. Zirve'den önce, petrol pazarında benzer bir paya sahipti. Ancak BRICS, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, İran, Mısır, Etiyopya ve Arjantin'in katılımı
ile genişledikten sonra, OPEC ile eşit şartlarda müzakere etme kapasitesine erişebilir.
Petrol piyasalarında fiyat kontrolü ve üretim düzenlemelerinin uygulanmasına dair geçmiş deneyimler, bir dizi karmaşık sonuç ortaya koymuştur.
Öncelikle, büyük petrol ihracatçı ülkelerin üretimini kısıtlayarak petrol fiyatlarını yükseltmesi, yalnızca pazarda rekabeti artırmakla kalmaz, aynı zamanda kartel dışı ülkeler için ekonomik
avantajlar da yaratır. Bu tür politikalar, genellikle yeni petrol üretim yöntemleri ve alanlarının geliştirilmesini teşvik eder.
BRICS'in petrol üretimindeki payı da önemli olarak kabul edilmelidir, fakat bu koalisyonun temel amacı petrol piyasasını düzenlemek değildir. Bu yapı
içerisinde OPEC'e benzer bir kartel oluşturmayı amaçlamamışlardır. Ancak, BRICS ülkelerinin petrol piyasasına olan etkisi, iç pazarda doların etkisini azaltabilir ve bu da global enerji piyasalarında
dolaylı bir etki yaratır.
Sonuç olarak, BRICS'in genişlemesi, kısa vadede petrol piyasalarında dramatik dalgalanmalara yol açmamalıdır. Fakat uzun vadede, bu tür bir
genişleme, pazar dinamiklerini ve rekabet koşullarını etkileyebilir, bu da küresel petrol piyasasının geleceğini şekillendirecek bir faktör olarak kabul edilmelidir.
BRICS ülkelerinin petrol ihracat kapasitesinin potansiyel olarak neredeyse iki katına çıkması, büyük ölçüde Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi
Arabistan ve İran gibi OPEC kartelinin önemli oyuncularından kaynaklanmaktadır. Bu durum, petrol piyasasında OPEC ve BRICS gibi entegrasyon yapılarının arasında herhangi bir ciddi çatışma olasılığını
düşük kılar. Hükümetler arası anlaşmaların yarattığı denge genellikle petrol üreten şirketler ve OPEC üyeleri için istikrarsız olsa da bu aktörlerin ortak eylemlerle uyum içerisinde olabileceği bir
beklenti oluşturmaktadır.
Petrol üretimini kısıtlayan anlaşmalar, genellikle kartele katılmayan ülkelerin piyasadaki payını artırmasına yol açar. Ayrıca, bu tür kısıtlamalar,
üretim kapasitesinin azalmasına ve belirli sahalarda naftalin üretimine yol açabilir, bu da sahaların gelecekteki maliyetlerini veya kayıplarını artırabilir. Örneğin, Rusya'nın OPEC+ anlaşmasını
uzatmayı reddetmesi, bu tür potansiyel maliyetler ve kayıpları göz önünde bulundurarak alınmış bir karardır.
Bu tür piyasa dinamikleri, John Nash'in piyasa dengesi teorisiyle uyumludur; eğer tüm oyuncular anlaşmalara uyarlarsa, herkes kazanç sağlar. Ancak,
bir katılımcı bu anlaşmadan saparsa, en yüksek kazancı elde edebilir. Bu bağlamda, Kanada'nın OPEC ve OPEC+ anlaşmalarına katılmayarak petrol üretimini artırması, yalnızca ek gelir sağlamakla kalmaz,
aynı zamanda global pazardaki payını ve fiyat üzerindeki etkisini de artırır. Brezilya ve Arjantin de benzer bir strateji izlemektedir.
Özetle, petrol piyasasının düzenlenmesi BRICS için birincil bir hedef değildir. Bu birliğin tarihinde, üyeler arasında petrol üretimini koordine
etmeye yönelik tek bir kartel anlaşmasına rastlanmamıştır. Dolayısıyla, bu yapı içinde petrol üretim koordinasyonu konusunda önemli stratejik değişikliklerin yaşanması beklenmemelidir. Bu analiz,
BRICS ve OPEC arasında petrol piyasasının düzenlenmesi konusunda önemli bir çatışma olmadığı sonucuna varmamıza olanak sağlar. Ancak, bu entegrasyon yapıları arasında stratejik uyumun sürekli olarak
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Öyle görünüyor ki OPEC ve BRICS arasında petrol piyasasını doğrudan etkileyecek bir çatışma olasılığı düşüktür. Ayrıca, BRICS'e yeni üye
katılımlarının bu pazarda aniden ve ciddi değişikliklere yol açması beklenmemektedir. Ancak, bu tür katılımların dolaylı etkileri olabileceği kesindir. BRICS, sadece önemli petrol üretici ve
ihracatçılarını değil, aynı zamanda büyük petrol ithalatçılarını da barındırmaktadır. Bu durum, özellikle dolar cinsinden petrol ticaretinin kısmi olarak azaltılmasına ve iç emtia piyasalarını
güçlendirecek bir BRICS ödeme sistemi geliştirilmesine yol açabilir.
BRICS ülkeleri arasında bilimsel ve teknik iş birliği olanakları da petrol rafinaj yatırımlarının artırılmasına yardımcı olabilir, bu da global
petrol piyasası üzerinde dolaylı bir etki yaratabilir. Bu tür bir iş birliği, üye ülkelerin enerji sektöründeki teknolojik kapasitesini artırabilir ve dolayısıyla global enerji piyasasının dengesini
etkileyebilir.
Sonuç olarak, BRICS'in genişlemesi nedeniyle petrol piyasasında ani ve sert dalgalanmaların olması pek olası görünmemektedir. Ancak, uzun vadede,
BRICS'in iç entegrasyon süreçlerinin bu piyasa üzerinde yavaş ama kesin etkiler yaratması muhtemeldir. Bu etkiler, doların küresel enerji ticaretindeki rolü, teknolojik iş birliği ve enerji
sektöründe yerel kapasitenin artırılması gibi çeşitli yollarla hissedilebilir. Dolayısıyla, BRICS ve OPEC arasındaki ilişkilerin sürekli olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi, bu iki entegrasyon
yapısının petrol piyasası üzerindeki potansiyel etkilerini anlamak için kritik önem taşımaktadır.
Sonuç:
Bu analiz kapsamında, petrol piyasasında OPEC ve BRICS'in nasıl önemli aktörler olduğu, ancak bu iki yapı arasında önemli farklılıkların da bulunduğu
değerlendirilmiştir. OPEC, petrol üretimi ve fiyatlandırmada neredeyse yarım asırlık bir dominasyona sahiptir ve bu nedenle piyasada stabilite yaratma kapasitesine sahiptir. Öte yandan, BRICS, enerji
piyasasındaki rolü daha genç ve çok yönlüdür. Örgüt, sadece petrol üreticilerini değil, büyük ithalatçıları da barındırmaktadır. Bu durum, BRICS'in petrol ticaretini dolar dışı bir para birimiyle
yapma kapasitesi dahil olmak üzere piyasa dinamiklerini değiştirme potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir.
Ancak, analizde de belirtildiği gibi, BRICS ve OPEC arasında doğrudan bir çatışma olması pek olası görünmemektedir. Her iki örgüt de petrol
piyasasında daha geniş bir istikrar ve dengenin korunması için bir şekilde bir araya gelebilir. Özellikle BRICS'in genişlemesi ve yeni üye devletlerin eklenmesi, bu olasılığı daha da güçlendirebilir.
Teknolojik iş birliği ve yatırımların yanı sıra, BRICS ülkelerinin enerji sektöründe yerel kapasitelerini artırma potansiyeli, petrol piyasasını olumlu bir şekilde
etkileyebilecektir.
Sonuç olarak, OPEC ve BRICS, petrol piyasasında önemli ama farklı etkilere sahip iki önemli yapıdır. Bu yapılar arasındaki potansiyel etkileşimler ve
iş birlikleri, küresel petrol piyasasının geleceğini şekillendirecek olan ana dinamiklerden biri olacaktır. Ancak, bu etkileşimlerin nasıl gerçekleşeceği ve hangi sonuçları doğuracağı, çok sayıda
değişkene ve olası senaryoya bağlıdır. Dolayısıyla, bu konuda daha kapsamlı araştırmalar ve analizler yapılması gerekmektedir.
2 Eylül 2023 Oxford
Teilen
Druckversion 