BRICS: Hewla Nû Ya Berjewendiyên Hêja û Lêkolînên
Pêşerojê
Prof. Dr. Dr. Ümit
Yazıcıoğlu
Berjewendiya dawî ya BRICS ya li ser axa Afrîkayê, di cîhana danûstandinan de weke çavkaniya nirxên navneteweyî afirand. Ew yek salixwar a ser rêyekî
girîng bi pêşerojê ya pêvajoya jîngehên cîhanê tê nîşandan, bi taybetî jî bi destûra mêtînger a keyfûseseng ji hêla welatên mezin ên cîhanê yên wek Rusya, Çîn û gelek netewan ji Başûrê Cîhanê ve tê
vekirin. Ev nivîs li ser bêtir rêşinên siyasî û aboriyên vê civakê bi rêya destpêkirina encamên sereke yên vê kongreyê û rewşa niha ya BRICS ê digel ye.
Berjewendiya dawî ya BRICS a li Afrikayê ku bi hevpeymaniya Arjentîn, Misir, Etiyopya, Îran, Erebistana Suûdî û Emîrê Erebî hatiye avakirin, pêvajoya
ku BRICS bi yekrûpabûnê ya ekonomîk heye, bi hejmareke aboriyî ve hatiye. Bi taybetî jî, tê daxuyanîkirin ku civakên nêzîkê Orta Navîn, bi taybetî Îran, Erebistana Suûdî û Emîrê Erebî, potansiyela
wan di warê nirxên aboriyî yên cîhanê de zêdetir dike, ji ber ku aboriyên wan li ser çavkaniyên enerjiyê pêk tê. Bi vê daxwaziya nû ya BRICS, xwe li ser pirsên siyasî bi efektîfîteyek mezin li ser
sceneya navneteweyî vekişîne.
BRICS û Helwesta Ji Bo Nûkirina Dünyaya Nû
BRICS daxwaziya ji bo perwerdeya ordoya maliyê ya niha ê din digire. Tevîhevbûna berbiçavê ya BRICS ji bo afirandina nizmên cîhanî yên rast, bi
çareseriya neefîk li ser duarbûna sistema Bretton Woods ve tê dîtin. Welatên Afrîkayê wek Misir û Etiyopya bi taybetî jî, di çalakiyên wan yên bi rêya BRICS de, di destpêkirina encamên BRICS li ser
gundê giring in. Arjentîn bi têveqî kirina BRICSê, herêmê û daxuyaniya dewleta Yekbûyî li ser gerdûnê rawestiye û daxwaziya Dewleta Yekbûyî li herêmê nîşan dide. Ev nîşandayî ku BRICS weke paşeroja
vê dîrokê li ser şiyarê pêşeroja navneteweyî li ser serokatî ya navneteweyî dike.
Hevkariya Abori û Banka Nû ya Nûkirina BRICS
Welatên BRICS di aliyê hevkariyê de hewl didin. Hevkariya li sektora enerjiyê, bi taybetî jî di navbera Hindistan, Çîn û welatên Afrikayê de, ji bo
ewlehiya enerjiyê û sûretê mîhrabiyê girîng e. Herwiha, Banka Nû ya Nûkirina BRICS (NDB) li Şenghayê hatiye avakirin ku projeyên çêkirina civakî û planên wênekariyê ji bo welatên BRICS û welatên din
yên pêvajoyan firotin. Ev banka ferqa mezin a hewl dide ku welatên BRICS bi hevkariya ekonomîk û serbixwe bimînin.
Rojrolekên Welatên Endam û Girêdana Navdewletî
Welatên endam roleke girîng di serkeftina BRICS de dilîzin. Meselê, piştgiriya Rûsyayê ji bo welatên BRICS li ser pêngavê Ukrayna zêdekirî komekî
siyasî ya berjewendiya vê berjewendiyê. Çîn di nav BRICS de lîstikvanek girîng e, û wusa ye ku Çîn li serkeftina xwe ya nav BRICSê baş sergûl dike, wekî ku di biryarên Xi Jinping de dêkatre.
Hindistan dixwaze roleke serokatî li ser BRICSê bîne, lê di warê meseleyên ekonomîk û jîngeha Cînê de pirs heye. Brésîl dixwaze bi hevkariya BRICSê hêza xwe li Amerîka Latînê zêde bike, bi girîngiya
hevkariya ekonomîk li ser Çînê. Afreeka Başûr jî endamekî girîng a BRICS e, lê neçarîbûna xwe ya hilbijartinê ji bo serokatiya Serokê Rûsyayê pêyîkirina potansiyela sazûmaniya biratiyê û mijarên
siyasî bêne mijûlkirin.
Xwesteka Pêşerojê: BRICS û Perspektîfa Wê Ya Pêşerojê
BRICS di salên dawî de weke lîstikvanek girîng li serdanên navneteweyî tê dîtin û wîneyên guhertinên li dîroka cîhanê dide. Pêvajoya lêkolîn û
berjewendiyên berdewamkirina berjewendiya BRICSê weke yekî girîng li ser serpêhatiya pêvajoya siyasî, aboriyî û jîngeha çêbû. Pêvajoya vê dezgehê li ser mijarê dê li ser konteksta dinamîka
danûstandinan navxweyî û serxwebûna civakî bê perçebûn. Lê hejmareke gelemperî ye ku BRICSê li ser piştgirî û pêvajoya pêşerojê ya hejmara rêjeyên navneteweyî û girêdana derve berdewam bike. Ev
dezgeh wê bi xwe rêya sazûmaniya nizmên cîhanî, danûstandin û fermanên çareseriyê yên li ser pirsên cîhanê bimeşîne. Di encamê de, lêkolîna bi dilîz kirina pêvajoya BRICSê bi taybetî li ser nûkirina
xemgîniyên cîhanê û berdewama rêjeyên navneteweyî pir girîng e.
Li dawî, dîroka û perwerdeya BRICSê wê weke faktorek girîng li ser nasandinê ya danûstandinan navneteweyî bimîne. BRICSê wê bi rêya hevkariya
navneteweyî û berjewendiyên derve girêdayî, pêvajoya biratiyê û rêjeyên navneteweyî bimîne. Ji ber ku dezgeh wê bi xwe rêya amadekirina nizmên cîhanî yên tenduristî û li serbixwe bimîne, têkiliyên
civakî yên navendî bi hevre re nîşan dide. Herwiha, BRICSê wê li ser sceneya navneteweyî li ser qonaxeke gelek girîng a mijarên cîhanê peyda bike û bi rêya vê rêxistinê bi awayekî aktîf çareseriyên
pirsên cîhanê li ser bîne.
Di dawiyê de, piştgirî û perwerdeya BRICSê weke faktorek girîng li ser nasandinê ya danûstandinan navneteweyî dibînin. BRICSê wê bi rêya afirandina
nizmên cîhanî yên tenduristî û xwe li ser rêyên ragihandinê yên tenduristî berdewam bike. Ji ber ku ev dezgeh dê pêvajoya afirandina nizmên cîhanî yên tenduristî û nûkirina rêjeyên navneteweyî dest
pê bike, bêhêz kirina pêvajoya pêşerojê li ser serxwebûna civakî û nirxên derve ya cîhanê girîng e. Ji ber vê yekê, wisa komela perwerdeya BRICSê ji bo fahmkirina guhertinên siyasî û aboriyî li
cîhanê pir girîng e.
24'ê Tebaxa 2023, Oxford
Teilen
Druckversion 