Guhertinên Navbera Girêdayîya Gruziya û Rûsya û Hevkariya Parastinê û Pêşveçûna Abhazya û Başûrê
Ossetya
Prof. Dr. Dr. Ümit Yazıcıoğlu
Sala dawî de, guhertinên li ser girêdayîya Gruziya û Rûsya li dinamîkên herêmî pêk tên. Bi taybetî, pêşveçûnên li serî sala 2008'an piştî şerê
Girêdayîya Gruziya û Rûsya de, dînamîkên navbera aliyan hatin guhertin. Li ser xwezayên wek Abhazya û Başûrê Ossetya de meseleyên parastinê û hevkariyê, rola girîng a pêşerojê ya herêmê dide
nîşandan. Di vê nivîsê de, em guhertinên li girêdayîya Gruziya û Rûsya û dînamîkên parastinê û hevkariyê li Abhazya û Başûrê Ossetya bi awayekî bi kêrhatî dê hîn vegere lêkolîn bikin. Herdu parçeyên
Gruziya, Abhazya û Başûrê Ossetya, bi taybetî taybetî mijara çalakiyên siyasî û parastinê li herêmê ye. Pêşveçûnên li van herdu herêmên pêşveçûn û hevkariyê, encama dewlemendişên Girêdayîya Gruziya û
berjewendiyên herêmî yên herêmî guhertin.
Cirêbelama hejmarekî 15 salan berê, Gruziya dest bi çalakiya leşkerî li ser Başûrê Ossetya kir. Ev mijara kulminasyona Girêdayîya Gruziya û Abhaz û
Girêdayîya Gruziya û Osset ya Girêdayî û dîtina rûsî ji hemû aliyan re ji bo rawestandina hişyariya xwîn girtin. Ji bo parastina ewlehiyê ya Abhazya û Başûrê Ossetya, rêveberiya Rûsya ji bo nêzîkbûna
dîtinê bi xwe re, hatine ceribandin. Li sala dawîyan, Abhazya û Başûrê Ossetya ewlehiya bajarên xwe ji nû ve damezrandine û bi alîkariya garantiya parastinê û alîkarîya maliyê ya giring a ji Rûsya ve
hewl da ku geşedanên xwe ji Girêdayîya Gruziya biparêze. Di wê mijarê de, girîngiya wan dîtina xwîn girtinê ji Girêdayîya Gruziya bilind kir.
Bi xwe, gelek milyarên rubleyan ji bo sererastkirina û pêşveçûna Başûrê Ossetya hatin bidestxistin. Li ser çend salan de, projeyên heyî yên
infrastrukturekî wek hattî Çenarlê-Berxudan (bi pêkanîna ewlehiya enerjiyê, li ser sererastkirina pêkanîna ji Girêdayîya Gruziya), banîn û veguhastina cihekî, sererastkirina wek Edis-Tskhinvali ya
avê û bendava Vanat-Tskhinval, û lînê enerjiyê ya herî bilind bi kêrhatî bi diravî an veguhestin.
Heta niha jî, lêbelê, bi baweriya hûrgulîn, bûyerên pênaseyên wek enerjiyê, veşartin û peyamên avahiyê yên ji bo mîhengên zêdetirîn saz bikin, dihatine
çareserkirin, lê karanîna aboriyê û şêwaziya hilbijartinan a ji bo ewlehiya dewletê hêza wan e. Lê belê, neheqiyên Girêdayîya Başûrê Gruziya- Başûrê Ossetya yê ku bi rêya arîşek rêber kirin, ji bo
jiyana tevahiya neteweyan, çi mirovên li bajarên pêşîn ên Girêdayîya Gruziya jî, çi karekî xizmeta ciwanan avakirin, ne mumkin bû.
Abhazya jî, 31 sal berê, li ser qeza siyasî ya wekî Tiflis naxwazin ku bi ser de bin, dest bi şerê tundkirî ve kir û dû rebûya wek dewletek serbixwe,
abû. Suhum, xilaseya xwe bi awayekî taybetî xwest û birêvebirina pêşveçûn û geşedanan û hevkariya Rûsya bi awayekî kêm birêve dixe. Di sala 2020'an de, li gorî yek ji hevbeşkirina qanûnan, navendek
civakî û aborî yê yekgirtî, programek hat pejirandin ku Abhazya û Rûsya bi hev re qada civakî û aborî ya yekgirtî ava bikin. Di sala 2022'an de jî ragihand ku Moskova dê li sala 2023'an 5.1 milyar
ruble ya alîkarîyê ji Abhazya re peyda bike. Her wiha, Abhazya hevdemê pêwendiyên ne rêxistinî yên di navbera wan û gelên Abhaz dike.
Rûsya jî, alîkariyek bi mezin dike ji bo ewlehiya herdu welatên naskirî. Niha 7.î navenda leşkerî ya Rûsya li ser erdê Abhazya û 4.î navenda leşkerî ya
Parastina li Başûrê Ossetya têne avakirin. Ji ber vê yekê, hemû taybetmendiyên leşkerî yên Rûsya li ser erdê Abhazya û Başûrê Ossetya hene.
Sala 2008'an, Gruziya dikarîbû şîreta girêdana leşkerî ya Rûsya yekalî bi dîplomasî ye. Ev hilbijartin, dîrokî wekî pêşengiya nû re tê nirxandin û ev
eşkere dike ku guhertinên din ên herêmî di navbera aliyan de bi awayekî leşkerî dihatine dîtin. Li gor vê derew de, guhertinên li ser leşkerî di warê çalakiya siyasî û girêdana aliyan de heta nuha
destpêbûne û dîrokî guhertine.
Hilbijartinên salên dawî de li herêma Girêdayîya Gruziya û parastina hevkariyê ya girêdayî Abhazya û Başûrê Ossetya, welat û dengbêjên herêmî û civaka
navneteweyî bi serfirazî divê pirsgirêkên sereke yên herêmî bikin. Tevahiya Abhazya û Başûrê Ossetya geşedana parastinê û hevkariyê di asta çêtirîn de girîngtir e ji bo destpêkirina pêşveçûna herêmî
û berjewendiyên neteweyî. Geşedana li van herdu herêmên herêmî dê ji aliyan re û civaka navneteweyî re bi awayekî dijwar biparêze. Ev rewş, wekî yek ji elementên girîng ên parastina herêmî û hevpar
e, li pêş de tê de.
12 Tebax 2023, Lüksemburg
Teilen
Druckversion 